Witejcie, zołcne Panusie i zołcni Panołckowie!

Gesichta, jakby tak wsystko do kupy policoł, łoźymnołstoł - a drugoł przed konkurs w Ugianach - coch jong w roku Pańskyng dwatysionceajedyn napisoł, nie, izby juzaś jaki tang prajz wyscyrzać abo inksyng ludziong na przyk robić; tez ni, izbyśta sy mnong mieli łostuda - a jus wcale, bo mi sie chopki stawiajong - yno jedinie po to, izby era i kwołlba nasej ślonskej gołdki jescy i wtedy dalyj trzwały, jakby nołs tak, cego Boze nie dej, rołz casu brachnonć miało.

Łońskygo roku ejch Wong wytuplikowoł, jako to boło s tyng mojyng pokrewiyństwyng z łobioch stron, co Wong na bezrok banang łozprawioł - sie Wong tang na bezrok jescy co łozprawioł banang - to przecytołcie na końcu, a dzisiej połozprawiong Wong ło Łaskowicach, skond ejch je.

Na ja, dyć by tang yno jescy sło co gołdać ło przijołcielstwie, juz bez to, bo łod casu jak zejch wons zgoloł, to co do zdrzołdka zajrzang, to mi sie moj starzik spominoł, a to bez to, bo mi rołz we Łopolu za Łodrong - to be tera ze dwadziejściapiynć lołt tymu - taki jedyn sapramański chachołr pińściong w ta moja niewyparzonoł gambuśka chlustnon i wargang łozwaloł. Łod tego casu zejch je nacechowany - mong na tej wiyrchniej wardze takong śramang, tak jak moj starzik.

Moj starzik ale do jego śramy nie pszisoł, bo sie po nocach po Łopolu za Łodrong plont, yno na piyrsej wojnie; a to boło tak: Jak sie tyn moj ołpa musioł do tego wojska stawić, izby na tang wojnang iś, to łon tang mozno blank scejśliwy nie boł, ale sie pomyśloł tak: „ Ky jus, to sie aby tyn Paris łobołcang, te francusky Łopole” i, tak pociesony, posed na tang wojnang.

No i richtich: Zrobioł ci tyn jego regimynt durchmarś bez cołkong Belgijoł i śćwierć tej Francyje as do tej Marnej Rzyki - łonang tak mosieli mianować, bo abo tang ryby wyzdychały, abo wody brachowało - skond juz te wieze łod Pariza widać boło. Tang sie ale te Francuze postawiyli i zrobioła sie haja co niemozno. Moj ołpa tang zołdyn riza nie boł, ale jednak prawy chop ślonski, s tej zorty, co to handbala gnołtkoma groł a hula - hop ryfong łod źelaźniołka tańcuje i to sie tang tak doś łod tych Francmanow łoganioł; ale dyć go tang jednak potyn jedyn taki francuski wypołl bajonetyng w gambang bodnon i bardzo paskudnie łokalicoł. Moj starzik nie doś, ze połra zambow stracioł, to jescy i tydnioma gris na mlyku a papinki jołdać musioł a potyn cołky zyciy gebis nosić.

Ty, co wy na to powiyta: Cowieka bajonetyng w gambang dziobnonć! Nie powiang, zeby tang w purzitek, ale w gambang! Taky cośka to świat nie widzioł. I to po tela tyn moj starzik do tej Francyje sed. Zeby tak boł aby te francusky Łopole widzioł, ale i to yno z daleka1.).

Ale wroćma sie do tych mojich Łaskowic.

Łaskowice to je bardzo staroł wiejś, ale we papiorach song piyrsy rołz spomniane dopiyro w roku Pańskyng tysioncdwastaadwadziejściałoźym, to znacy, jescy zani te Mongołle do nołs prziśli, co to świyntej Jadwidze jejyj chopa, a nong ksiyndza na jyłowskyng mostku zatukli, ło cyng joł we jednej mojej inksej gesichcie spominong.

Łon tes, tyn Hejdlin chop, przidoł tang urkondang tego Kaźmiyrza, chopca łod Miynska Łopolskygo i jego Ludmiyle, co to te Łaskowice tyng siostrong zołkonnyng fondnon jak jejich klołstor z Rybnika do Carnowonsow przenios, we tysioncdwastaatrzidziestyngćwortyng roku we inksej urkondzie za prołdang. We tysionctrzistaatrzeciyng roku spomnioł Łaskowice biskup z Wrocławia2.), bo musieli my na niego śtojer płacić, a sternołstego stycnia tysionctrzista-siedymdziejsiontegosostego roku ercprister z Łolesna poświadcoł, ize myng nołlezeli do parafii Jyłowa, do ftorej wierzang wtedy tez i Ugiany nołlezały. Potyn, jak Mołrcin Luter przised, to byli myng tez jakiś cas wanieliki, ale dyć hnet tyn grołf von Dołna3.), co to na piyrse jedno taky pogańsky miono „Hanibal” mioł, s nołs zaś dobrych katolikow zrobioł, jednak jescy we tysioncsejśsetłoźymdziejsiontyngsiodmyng roku połra wanielikow we dworze boło a i Zydow we wsi mozno ze siedymnołście.

Joł tang tera na Miymcach takong jednang grołfkang von Dołna znong, frojntlich, nie idzie pedzieć,a i fajnoł je, gołdoł s cowiekyng jak rowny z rownyng, i bez „pon”, a piyrwej to te grołfy a barany sie nami podołrzali bo sie cowieka za nic mieli. Ja.

We wojnie trzidziestoletniej, co to nieftorzi na niang „drajsigjeriger krig” gołdajong, mieli my w Łaskowicach tak doś pokoj - choć tak richtich dopiyro po roku Pańskyng tysioncsejśsetasterdziestyngpiontyng, jak myng do polskygo krola za fant4.) prziśli, bo to juz zołdyn z rajchu nie śmioł nong w nase sprawy barłozyć.

Jak zejście, miyłe Suchace a jescy miylse Suchacki, na pewno jus spomiarkowali, kranci sie ta całoł Łaskowskoł krołnika majstyns ło siostry zołkonne, kościoł a farołrzickow. Momy ci tez w tych nasych Łaskowicach fajnisty stary kościoł ze drewniannych bołli, ftory to te rostomajtne inśpechtory zawse tes spominajong. To znacy, momy tera we Łaskowicach dwa kościoły, bo dwadziejścia lołt tymu sie boł nas farołrz wyrychloł i zacon stawiać nowy kościoł ze cegły a blokow. Ludzie piyniondze zbiyrali a robiyli choćby wyścigowce, bo nołrod je u nołs robotny, jejdynfals tak dugo jak mu za dużo wypić nie dołs. No i postawiyli ci tyn nowy kościoł, ale joł wong sang nie ło tyng nowyng yno ło tyng staryng kościele ze tych drewnianych balkow chcang łozprawiać.

Stoi ci tyn nas stary kościoł na Niwach - Niwy to je we Łaskowicach taky cośka jak Wesołoł; to znacy, jak we Gliwicach Łabandy a we Chorzowie Batory a w Łopolu Chabry - kole tego ukrantu na Klapac, miyndzy blank starymi lipoma. Nieftore te lipy to song taky robe , ize musis ło starej Gaździnej myśleć, jak jy widzis; łona tes boła takoł spaśnoł. Corny je, tyn nas kościoł, smołong poterowany, izby go robołki nie zezarły a przikryty je skudłoma. Moł łoźymrogatoł wieza a na pojstrzodku dachu moł jescy jedna wieza, na niang sie gołdoł rajter, łona jes tak konsecek podobnoł do cebule, jak to te wieze we Rusyji. W niyj to tyn stary Grziwołc sie skrywoł, jak ze frontu uciek, bo mu sie boło zmiyrzło kanołnynfuter markiyrować.

Jak tyn nas kościoł we tysioncsejśsetałoźymdziejsiontyngpiontyng roku zacli budować, to to boło tak: Na tyng placu, dzie łon tera stoj, stoła staroł drewniannoł kaplica ze łoltołrzyng poświynconyng świyntej Jadwidze i ze groftong w pojstrzodku podogi, ło ftorej Wong jescy banang konsek nieskorzyj łozprawioł. Tyn nowy kościoł ale chcieli te stare Łaskowiki postawić na tej drodze za wsiong jak sie do Mlynka jedzie, na tyng placu, ze ftorego tak dobrze widać i Tuły, i Wesołong - a piyrwej jescy i Fryśowniang zani jong łozbulyli w drobny mak.

No i dobrze: Naswoźyli te Łaskowiki na tyn plac dambowych śtamow, łobciesali jy, narzli balkow ,bołlow, deskow i łobrzinkow, i tera dejta pozor: W te rano, jak ciejśle prziśli na tang bałśtelang, izby kalonkang wywionzać, coz widzong?! Balkow niy ma! By sie nie chciało hnet uwierzić, ale w tej nocy przed tyng przeniosło ci te balki na tang gorkang, dzie yno jescy ta staroł kaplica stoła. Ludzie nic, yno, jak sie juz doś nadziwali, pozaprzongali konie i woły do wozow i przewioźli zaś te balki na tang nowoł bałśtela. A ize z tyng roboty boło kopa, to sie zećmiyli i pośli spać. Ale dyć skoro sie na drugi dziyń łozjaśnioło, zaś to samo: Balki juzaś przeniejsone na gorkang! Jescy barzyj sie ci ludzie dziwali, niejedyn juz dostoł ze strachyng do cyniynioł i mu sie zacły kolana trzonś a galołty lołtać, ale dyć swioźli te balki jescy rołz na tyn nowy bałplac. Nic nie pomogło: Na trzeci dziyń bołle boły juzaś na gorce. Tera ludzie nic, yno zerzykali litanijoł, łozebrali ta staroł kaplica i postawiyli na jejyj miejscu tyn nowy kościoł. Ze robotong byli fertich w roku Pańskyng tysionc-sejśsetałoźymdziejśontsejś. Tyn rok je wyrzniynty na tej balce, co dekang trzimie w pojstrzotku kościoła. Z tego, co ci ludzie z tej piyrwejsej kaplice do tego nowego kościoła przeniośli, to tyn łoltołrz tej świyntej Jadwigi musioł sie z casyng łossoć, bo go juz dołwno niy ma, ale tyn zwon ze tysioncsejśset-asostego roku, co go to ło tyn cas Jakub Gec5.) we Wrocławiu uloł, yno jescy we wiezy wisi. To widzita, skond go to te nase starziki przisarpali, choć drogi wtedy nie yno do tego Wrocławia liche boły, nie tak jak to tera. Nie chciało by sie tang dzisiej zołdnymu po zwon do Wrocławia jechać! Choć yno łod chałpy do chałpy to tera leda skalcołk ałtołyng jedzie, bo mu sie nie chce konia do woza zaprzongać. Ja, tak daleko myng prziśli, chopie.

Tak jak juz w tej starej kaplicy, tak i w tyng nowyng kościele, co to do dzisia stoj, je w pojstrzotku podogi ta klapa do tej starej grufty, a w niyj lezy ta Łaskowskoł Smierć. A przisła nasa zołcnoł wiejś do niyj tak:

We roku Pańskyng tysioncsejśsetałosmyng przejyjzdzała bez Łaskowice ze jejyj sogoma, cołfoma i cołkyng dworyng jedna wielkoł pani. Juz do tych nasych Łaskowic przijechała doś tak łokapicałoł, a potyn sie blank łozchorowała i juz tez nie wyzdrowiała, yno umarła ci we tej nasej wsi i tang jong tez pochowali. A dzie? We tej grufcie pod tong starong kaplicong, nad ftorong ludzie potyn tyn nowy kościoł wybudowali co tera tes juz stary je. Ale nie myślta, ize łona sie tang, jak to kozdy nieboscyk, łozlejciała, ni: Do dzisia jescy umiys poznać, jakoł staroł i sie za zywota fajnoł boła, bo je tak zasosonoł choby to te egipsky farony, choć bez rostomajtnych tang woniadłow a balzamow, yno tyn łaskowski luft a tyn łaskowski piołsek jyj tak flołzong.

Jescy jedyn trup we tej grufcie lezy, ale nie tak dobrze utrzimany, bo łon prawie pod tymi śparoma w pododze lezoł i to na niego tyn maras kapoł, co go ludzie przi lichej pogodzie na trzewikach do kościoła wewlykli. To moł być pewnieś ta muter łod tej Łaskowskej Smierci abo inksoł jakoł krewnoł, abo mozno ta hałptmanka łod tych cołfow; tela yno je zicher, ize łona razyng ś niong pośmiercić miała. Taki jedyn, co sie to przed piyrsong wojnong Łaskowicoma interesjyrowoł, wynołd w Berlinie, ize ta Łaskowskoł Smierć boła za zycioł grołfka a zwała sie Bregita Buchta von Buchtic6.). Łona miała pewnieś umrzyć na poki abo na pest i jescy dużo inksych ludzi miała zarazić; to na pewno bez to nazwali jong te stare Łaskowiki „Łaskowskoł Smierć”.

Po wybudowaniu tego nowego kościoła ucichło ci doś tak we tych nasych Łaskowicach, aze do tysioncsiedymsetsetsterdziestegodrugygo roku jak myng do Starego Fritza prziśli. U cysarołkow boło jak boło, ale tera skońcoł sie rołz na zawse tyn cas łokrongłych rogow, lewo boło zawse na lewo, prawo na prawo a dbali ło to roztomajtne inśpechtory, ftorych ejś piyrwej sie tang jednego za ruski rok, a tera corołz to wiyncej po Łaskowicach - a i nie yno po Łaskowicach - lołtać widzioł.

W tysioncsiedymsetłoźymdziejsiontyngtrzeciyng roku przejyjzdzoł bez Łaskowice Stary Fric. Nos to łon juz zawse choby klamka łod zołkrystyje mioł, ale ło tyn cas to łon jus tes i łod tej rojmatyki choby jaki podciep pokrancony boł, bo to na trzi lata przed jego śmierciong boło. Nocowoł tez u nołs, ale zołdyn nie wiy jus dzie: Sie tang w kacmie u Wiśanowskygo abo u Eliasa bo na banie u File jescy wtedy wierzang gospody nie boło. Ale mozno musieli mu tez te jego sugi na tyn noclyg postawić ekstra celt, s furyje, rozumiys, bo to takymu srogymu, choć łod rojmatyki pokranconymu fyrstowi, co to aze krolyng je, łowies w rzici groł, nieprołwda. A sie tang tyng staryng Łaskowikong na wiecor na jego flejcie7.) zagroł, to tego tez juz zołdyn nie wiy.

Dziewiontego lipca tysioncałoziymset społd we Łaskowicach grołd srogi jak jajo; ale nie kurzy, yno gansiy abo hańdyce. Potukło krowy i cielynta na łonkach a zboze na polach wymocioło do kna. Ludzie dugo musieli godować, niy mieli co do gołrka wrazić, lebioda i inkse ziely warzyli, izby yno przezyć. Do dzisia je we Łaskowicach taky cośka jak „Gradowe Swiynto”, to znacy, we rocnica tego niescejścioł jes łodprawianoł msoł do Matki Bozej Gromnicej, izby taki grołd juz nigdy na Łaskowice nie ślecioł.

W tysioncłoźymsetdwudziestyngłosmyng roku, po piynset a mozno i wiyncej latach, wźon nołs biskup łod Jyłowej i prziśli myng do budkowskej parafii, a we tysioncłoźymsetdziewiyndziejsiontyngłosmyng, jak moj starzik mioł dziewiynć lołt, do tulskej, bo tang tulski baron, co dzieci, to znacy włołsnych erbow, ftoryng by jego dwor przepisać umioł, niy mioł, kościoł boł w roku Pańskyng tysioncłoźymsetapiyndziejsiontyngsiodmyng wybudowoł, a to, izby tak Pon Bocek sie smiyłowoł i ta baranka jednak jaky małe porodzioła. Kościoł tulski fajnisty je, stoj do dzisia, ale baranka dzieci jednak jak niy miała tak niy miała,

tak, ize von Blacha Wartynbergong majynta dać musioł, i bez co ta nauka, ize s Pon Bockyng geśeftow jak na końskyng handlu robić nie idzie.

I tak to jus tera Łaskowice przesło sto lołt song parafia Tuły.

W tyng samyng roku tysioncłoźymsetadziewindziejsiontyngłosmyng boła łotwartoł banśtreka z Jyłowej do Kluzborka, a Łaskowiki, co to narołz z Budkowikoma i Tulołkoma tyn srogi wał bez te łonki miyndzy Rogyng a tulskyng lasyng usypali, bez ftore tez nasa rzyka ciece, dostali fajnisty nowy banchołf.

Jak tyn piyrsy cug z Łopoloł do Kluzborka sed, to dużo ludzi posło nad te glajze, izby go łobołcyć; tak tez i Mrugała ze Nowych Budkowic ze staryng Pluskwong, jego songsiadyng. I richtich: Jedzie ci tyn cug łod Kałow, sapi, gwizdze a smandzi w piguły. Nasych dwoch łoglondacy, jak to łobołcyli, strach sjon i gołdoł Pluskwa do Mrugały: „Jozef, uciekejma, bo jak łon sie udoł sang tong halejong, to je po nołs, a my momy perzeca łoba kobiyty i dzieci a i pofutrować dzisiej tez myng jescy nie pofutrowali!”

Ja, tak to boło ze postympyng u nołs w doma.

W tysioncdziewiyńćsetapiontyng roku dźwigli Łaskowiki jejich we tysioncłoźymsetasterdziestyngsostyng roku wymurowanoł skoła; pomołgoł przi tyng moj starzik, co prawie boł niedołwno ś niyj wysed.

Łod tysioncdziewjyńćsetsternołstego do tysioncdziewiyńćsetłośmiynołstego roku boła piyrsoł wojna, trzidziejścipiynć chopcow z Łaskowic padło. Majong tera fajnisty pomnik pod kościołyng na łaskowskyng kierchołwie.

Po piyrsej wojnie przisły niespokojne lata bańtu ; dwoch chopcow z Łaskowic przisło bez to ło zyciy.

Potyn boł tyn zbonik na regiyrongu i drugoł wojna, co Łaskowikow, jeli tang styknie8.), łoźymdziejsiont chopa kostowała a we stycniu tysioncdziewiyńćset-asterdziestegopiontego roku prziśli Rusi do wsi.

Dziwi to boł nołrod i napuscony, ale dyć tang w tych nasych Łaskowicach za kans tej skody jednak nie narobioł; ani tej grufty w kościele nie łotworzoł i tych niebosckow nie wywlyk, ani, dziynka Bogu, zołdyn bez niego ło zyciy nie przisoł jak to kaj indziyj, nieprołwda.

Kans by jescy ło tych Ruchołlach sło gołdać, ale joł sang yno ło tyng jednyng spomniang, co to Hejdka Gatnercykowa przi krancyniu zymłow na flajśbrejtki - ja, zymłow, bo miynso wtedy mało fto mioł - dopołd i jyj ta flajśmasina porwoł, a to bez to, bo łona przi tej robocie radio, choć blank po cichu, suchała a tyn Rus mosioł kiedyś coś ło gramafonie słyseć i myśloł, ize ta muzyka s tej masinki słychać. Na wiecor na kwatyrze przi gorzołce chcioł tyn ruski wojołk swojyng kamratong tyng gramafonyng zagrać i sie palcyska u ranki umeloł.

No a po drugej wojnie przisła Łajka, Gagarin, piyrsy telewizor do Łaskowic, asfaltowoł śusyj, pralki, lodowki, „Solidarność” i konkurs w Ugianach.

I to tela ło łaskowskej krołnice. To znacy, ło tej pisanej, urzyndowej. Jes jescy jedna, niepisanoł i nieurzyndowoł, ło babołkach i inksych strachach, heksach, Zytniyng Dziedzie, Mamonie, Meluzynie, kacmisku, ćortach, diołskach i satanach, zbonikach w nasych lasach, rostomajtnych wigejcach i ło pieronie, co w strom na Łobrołzkowej Haleji strzeloł i porambiołrki pokalicoł. Ło tyng wsystkyng Wong ale banang na drugi rok łozprawioł - jeli Wong tang na drugi rok jescy co łozprawioł banang.

Na koniec, zołcne suchace i zołcne suchacki, jedna delikatesa. Nachachnon zejch ci sie rołz za modu jednang dziołchang łod Koźloł, Jagnysa jyj boło. Tera dejta pozor: Łona siłang jadła, mie bardzo rada we salonice widziała, przi prziwitaniu zawse pluskotang dała a jak sie strojoła, to snołzoła przi tyng a snołzoła. Tera wong to przetomacang na nasang łaskowskong gołdkang: Łona kans jadła, mie bardzo rada we ancugu widziała, przi prziwitaniu zawse kusika dała a jak sie strojoła, to macała sie przi tyng a macała.

To widzita, jakoł to ta nasa ślonskoł gołdka je bogatoł. Ale nie myślta, ize to je zawse dobrze: Dyć prawie bes te rostomajtne gołdki myng sie s tong mojong Jagnysong rołz przi fesprze swadzili. Tak ci sie łoskokocioła, ize joł, izby nie nachytać, śtiftować posoł i bez toch buty społloł, bo łod tego casu nie chciała jus nic ło mje słyseć i ani mje do chałpy nie wpościoła ani na śoseji nie grisowała, źgot taki jedyn.

Zołcne Panusie i zołcni Panołckowie - joł je fertich. Patrzcie tang jako.

S Pon Bockyng. A nie zapomcie pozdrowić w doma.

Alfred Bartylla - Blanke

Przypisy:

1. Autor wychodzi z założenia, iż nie wszystkim Czytelnikom spodoba się sposób, w jakim opisuje tutaj tak traumatyczne wydarzenia jak bitwa nad Marną. Z tego to powodu pragnie on wyjaśnić, iż naśladuje tutaj - jak i w całej jego twórczości w gwarze śląskiej - ton narracyjny uczestników pól bitew pierwszej wojny światowej, a przedewszystkim następujących, mu osobiście znanych panów: Aleksandra Bieńka vel Bittnera, Jana Różyczki, Andrzeja Pośpiecha (wszyscy trzej z Laskowic) jak i pana Karola Sopperta z Jełowej.
   W ogóle wyróżniało się pokolenie, do którego należeli wyżej wspomniani panowie, a którego ostatni przedstawiciele odchodzili od nas w latach siedemdziesiątych zeszłego stulecia, pomimo straszliwych doświadczeń zarówno I jak i II Wojny Swiatowej, szczególnym spokojem ducha, którego Autor nie napotkał u żadnej z następnych generacji.

2. Według Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, cytowanej w Chronik des Dorfes Laskowitz (Kronika wsi Laskowice) pana Bernharda Pluskwika, która jest wraz z kroniką Laskowic, napisaną przez pana Daniela Pacha, kłębkiem przewodnim niniejszej pracy.

3. Karl Hannibal Burggraf von Dohna, nieubłagany bojownik kontrreformacji, która to właściwość przyniosła mu przydomek „Uszczęśliwiacza”.

4. Księstwo Opolsko Raciborskie, w granicach którego leżały Laskowice, było w latach 1645 - 1660 lennem polskim.

5. Poprawnie po niemiecku: Jakob Götz

6. Poprawnie w jęz. niemieckim: Bregitta Buchta von Buchticz, według E. Widery w Oppelner Heimatblatt 1926/27, nr.6

7. Fryderyk II, zwany Wielkim, król Prus, był znanym mecenasem nauki i sztuki. Osobiście komponował i grał na flecie.

8. Według Daniela Pacha w Kroniki Laskowic, Oleska Gazeta Powiatowa, 3(29), 3.2001. Liczba, być może, nieścisła, zaniżona, gdyż ustalona dopiero w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego stulecia.

Dieser Wettbewerbstext wurde am 25.11.2001 in Lugendorf mit dem 3-ten Platz ausgezeichnet.