Przed Państwem trzy stronicowy urywek z mojej książki pt. „Oberschlesien - anders” (str.196 - 198) i polskiej jej wersji pt. „Górny Sląsk w barwach czasu” (str. 230 - 232). W obu przypadkach tylko ten rozdział, i tylko w śląskim dialekcie, gwarze - fonetycznie. Do tego małe wprowadzenie po niemiecku lub polsku, w zależności w jakiej to było publikacji.

Dlatego napisałem ten sam tekst śląską gwarą, by czytelnicy niemieccy nie zrozumieli, co wytykam tym z Oberschlesien, i polscy nie zrozumieli, co wytykam Górnoślązakom.

Wybaczcie też proszę za tę mieszankę śląskich naleciałości z różnych zakątków naszej domowiny górnośląskiej, czy z Bojszów, Chorzowa, Strzelec Opolskich, albo Cieszyna.

Te trzy strony tekstu przeznaczyłem wtedy (w roku 1995) dla tych, którzy wybrali dawniej inną wolność, gdzieś w Europie, by m.in. gwarę tę mogli sobie odświeżyć i kultywować dalej wśród swoich, w rodzinie - coś co utracili ze swojej domowiny, czy zwanego Heimatu - ze swojej identyfikacji.

Oto tekst, tym razem z dwujęzycznym wprowadzeniem:

Teraz dowiemy się.czegoś osobliwego na temat rodowitych Górnoślązaków. Dialekt górno-śląski, ów specyficzny język, w którym odbija się kilkusetletnia historia, kultura i obyczaje górnośląskie, odróżnia Górnoślązaków od wszelkich innych grup narodowościowych. Jest to swoista mieszanina języka polskiego, niemieckiego i czeskiego, która w dużej mierze wpłynęła na osobowość i poczucie tożsamości Górnoślązaka. Po zakończeniu II Wojny Swiatowej używanie języka niemieckiego przez ludność rodzimą było surowo zabronione. Uciekano się wówczas szczególnie do dialektu - gwary,która również nie była zrozumiała dla przybyszy z głębi Polski. Mówiono po polsku. I niemiecku, potajemnie wtedy, gdy dzieci nie miały wiedzieć o czym mówią rodzice.

Niniejszym przytacza się kilka przykładów tego języka, który jednak martwym nie jest, gdyż używa się go w dalszym ciągu w miasteczkach i wsiach górnośląskich.

Jetzt erfahren wir etwas Persönliches über Oberschlesier und zwar in oberschlesischem Dialekt. Man kann das mit der Zeit nach dem Zweiten Weltkrieg vergleichen. Wenn in der Nähe von Einheimischen kommunistische „Gorole“ wohnten, waren unsere Eltern aus Angst gezwungen, die deutsche Sprache nicht zu gebrauchen, Ausnahmsweise unterhielten sie sich in der deutschen Sprache, wenn wir Kinder irgendwas nicht wissen sollten. Jetzt kann man etwas über Oberschlesier im slawisch-oberschlesischen Dialekt erfahren:

Toum racibourskom, katouwickom tarnogoorskom eli oupolskoum wymiysanom gwarom, by kouzdy cos’uot siebia miou, zacniymy., zamias śpiyfki cy wicof, - inacy, co niy wartko pszidzie ci cytac’ - bo oft founetycnie. Czys’ na prouwda jus stracouny, abo vergessene? (zapomniony?) Wiymy is cza byuo sie niyros skulic’ do przetfanio. Po cesku, polsku abo niymiecku my goudomy i sprechomy. Rostomajte Richtungi nom sie dostauy, i my je tys uonacyli. S historyji wziyni my zyciowo mondrość a i ostaua sie naso gryfno ślonsko goutka, przes nase Oumy pflegowano i kieryj to nase Oumy nos ucyli. Durś calutke siedymset rokof rozwijaua sie ta goutka inaczyj niśli ta polsko, i bestoż to uone sie teroski tak rożniom. Nawet ta naso goutka je barżij podobno f melodyji i suowach do suowiański-ruski jak do polskij - wiela zuacinouwanyj.

Cykliska ślonske zwyrtajom se na uokronguo, jak f tyj karuzeli Berg-und-Tall.

Nasi ucyni po schlonskich szkouach, godajom, is tyn Schlonsk jak ta pnonco sie sinosujida ale wdycki ku wiyrchu sie entwickluje (rozwijo). Tak sie Slonsk wechslowou f tysioncach lot, ino na dobre. Jak ta naso goutka downi, gwarom piyrwyj suowianskom na Dorfach godali,a we wiel- gachnych Ortach (miastach) wdycko panocki,kupcyki,byzicery i majstry po niymiecku sprechali.

Troska poutym po 45-ym Dorfy zostauy pszi tyj fajnyj goutce, a w miastach po polsku rozpoczyli fanzolić. Widzis Slonzoku, ty ze szfarnych wiosecek, co to tysionc lot po slonsku goudos, tys w tyj ksiyndze cos’ mos po sfoujymu do cytanio - a i polachać sie mouses i tag cza!

Ino f goutce pflegowano, teroski se jom cytej. I sie niy mortf is ftos’ inszy tfyj gotki niy kapuje, bo na Westcie w F-ie jes tysionce goudek takich i insi tys je niy kapujom. A i pszi tym fszyjscy sie niymi kfolom. A walom tom goutkom wdycki na karnawaliskach w wicach i śpiyfkach, w Weihnachts-liederach znocy sie w kolyndach, abo eli jedyn s insym sie spoutko, s tyj samyj wsi, Dorfu sie znocy, bo to w Niymcak - i miyndzy soubom sie unterhaltujom cyli uosprowiajom jynsykym s lot dziecyncych! Tak uosprawio tes ksionc cy inszy inteligynciok - ale ino pszi sfojik - aby ino pofsdychać sfe piykne rouki.

Cys spout Annabergu, Klimonta, Cantoryji abo Lysyj Hory, kapujes ta naso goutka wartko.

• Jakeś strugou za komuny „Niy-Slonzouka”

• By Poloukom sie durch pszichlybiac’, abo Stella fajno uapnońć,

• Abo zgrywos terosky u kapitalistof f Niymcak - „Niy Slonzoka”i łazis jak ciela cou by

• Bayjerokom oder Rheinlyndrom tys niy podpaść, i sia (siebie) pszes tou ściorać musis.

• Chuopie, niy lyj sie żurym, nigdy sie niy dekuj, niy wypiyrej sie Slonska,

• i tak cie niy skfolom, ze uod nich stammujes (pochoudzis).

• Abo niy cujes, mimou, iz goudos cysto po poulsku

• i tak cie za Niymca wdycko bierom w Polsce, Hanysym cie za puklym zwom.

• A jag goudos w Niymcak sauber in der deutschen Sprache, to i tag cie kiejsik

• jakes’ proustoki ciyngiym za Polouka majom, i kronfleki ci cioprajom!

• A ty jak konkludujes,(wniouskujes, s latajnisza) ftos’ ty richtig jes? Na krucyfiksa

• pszisiyngej, jedyn s tych tamtych, - abo dalis’ jeżeś nous, - fajny jak pieron śloncki.

Czimej sie sfego Landu, to je naso pflichta, i s daleka go tys mogiymy popiyrac’. Jak Mazury ferajna Wiecherta majom, kaj Niymcy, Litfiny, Polouki cy Rusy sie popiyrajom. To pszeca i my wele Racibora Eichendorff-ferajna momy, kaj my jako Niymcy, Czechy i Polouki - Slonzouki, momy sie do kupy zbiyrac’ i tys sie untersticowac’ (popierać). Pszi tym, mos tys uokazyjo s Bierunio, Biskupic abo Piekor na fajny Ratibor-Land sie wyrychlić, bo go niy znoumy.

I na uopach: i s Krzyszowic albo s Lyobszica, s Kamienio-Sl. tys pszikuadowo do Mysłowic sie wyrychlic’. Bo to jes recht, my tak to richtig niy znomy tyn nos piykny Slonsk. Bo my som ino nasym Heimem, nasom domowinom „zaślypiyni”. To je blank interesant, gyograficnie sie nie znomy, a goutki momy wsyjscy te same - to jes naso idyntyfikacyjo!

• Jezder-kusie, to jes egal jak my sprechomy, abo mówimy, se żikomy po moravsku.

• To wiarom, pszekonaniym i goutkom nasych pszotkof - po ślonsku

• i som my w „Silesia-Superior”, w nasym Heimacie po lateiniszemu, nosej domowinie. Bo dlo Polokof, co to psziszli na Slonsk, jes to dlo nich „mauo uojczyzno” - jak uoni to erklerujom - bo tu musom walcyć, politykouwać, bauamucić - jak to sie za Uojczyzna robiuo i w powsta-niach walczyuo. My niy pocybowali walcyć, bo tysz i my u sia w doma - w domowinie byli, bez politykowanio i bauamucynio. A dzisioj tysz to gupio u niekierych familijach, co sfe dziecka niy ucom dwujynzycznie - bo skorzyj to jak znoulos - jako „Brücki” miyndzy Westym i Oustym.

Poznoues’ jus nasego Angelusa Silesiusa? Gryfnie to uon pisou i to pszet czista loty, cou to go i litefski poeta Adam Mickiewicz z nieymiyckiego pszekuodou Polokom,a i na nim sie wzorowou:

„Kropelka będzie morzem, gdy do morza spadnie.
Dusza Bogiem sie stanie, gdy nią Bóg zawłanie”.

Angelus Silesius

„Piękno wielbię bardzo, lecz pięknym nazywam je rzadko,
Gdy pozbawione cierni, wygląda mi za gładko”.

Angelus Silesius

S tom nasom ślonskom dwojakom-idyntyfikacyjom musymy skonczyc’ by nase Omy niy musiouy tak za nos żykac’. Pszeca zodnych wojyn to my nigdy niy zacynoli. A f tyj Ojropie by my se chcieli richtig cicho pozyc’. We Familyji widzymy wdycko podpoura. Na procesyji Boużego Ciaua grundujemy noso odwaga, jak te pierony na dole, na grubie, a kiero to Mut (uodwaga) w śpiywaniu udzielo sie tys insym.A cy teroski tfoje dziecka tys tako uodwaga majom, jak tys’ miou? Umiymy zyc’ skromnie ale gut i goudnie, co insy tego niy kapuje i wdycki nous uobgoudo, eli ciy popyrto jag prostouka, tyn tympouk, - cou nous niy rouzumiy.

Tou ta dziwnawo historyja Slonska, co w nos drin uostaua, ze zawdy w insych sytuacyjak niy wiyrzimy tym nouwym pszibyszom i cynsto uoporni „stojemy im oukoniem”, dlo uobrony, tak na fszelki Fall. To moumy wrosniynte uod urodzynio, tym sie dyferyncjujemy uod insych. A som przeca i tacy co jadom z Niymiec do starego Heimatu i szastajom forsom, cuda, bojki uosprowiajom, fausywy Bild ło sia uonacom. Szkalujom pszes to ino Slonsk, spracouwany skroumny noroud. Chopie niy rop gupot. Wiyc, ze nase ślonske wice a i gupie abo mondralske pszechfouki cynsto trafiom do „Niy-Slonzoka”. Za to uoni nos na jynzyk bierom, niy majom nos rod i zdziypko na paskuda bamoncom i s nos ino chichrajom. Goudej po ślonsku ino pszi sfojik. Pszi insych moużes śpiywać, wice szczylać, ale siy niy pysaukować, bo tak ino „dorobiyni polscy Slązacy” co to za roboutom sam psziszli jak te gastarbajtery, udajom Slonzoka - pszeklinajonc, wymondrzajonc sie pszet Poloukami - a ci pszes to majom fausywy uobroz uo nos fsyjstkich do kupy. Prosa Wous, niy dowejcie sie prouwoukouwać pszes insyk.

tłum. i aranżouwou P.K.Sczepanek J. Fichte (1762 - 1814)

Peter K. Sczepanek

Peter Karl Sczepanek Monheim/Rh, den 12.11.2001
Holzweg 40
40789 Monheim am Rhein
Tel/Fax 02173-66742
e-Mail: in der Rheinischen Post: meine zukünft. Galerie: Silesia-Info:
sczepanek@gmx.de