Prawa państwowe a ochrona praw człowieka
Sympozjum Fundacji Niemieckich Wypędzonych w dniach 6 - 8 marca 2002
w Königswinter / Bonn
Zgodnie z rozporządzeniem organu EU, każde państwo starające się o przystąpienie do Zjednoczonej Europy winno do
kwietnia 2002 określić stan i charakter innych narodowości występujących w danym kraju. I Polska musi to uczynić też do kwietnia
2002. - (dopisek P.K.Scz.).
Jako uczestnik pozwalam sobie na streszczenie uwag dotyczących tego sympozjum, uwypuklając nurtującą problematykę,
na jaką napotyka się w przypadku istnienia wielonarodowościowego kraju, a która dzisiaj prawie w każdym państwie występuje. Dlatego
cała Europa stoi przed następnym się przeobrażeniem organu EU z uwzględnieniem aktualnych potrzeb w dalszym współistnieniu w nowej
przyszłej jej szacie.
Aktualne wydarzenia, w Europie szczególnie udowadniają, w jakim stopniu bezpieczeństwo istniejących mniejszości
narodowych i stwarzanie możliwości ich swobodnej działalności, stanowią przesłanki demokratycznego rozwoju danego państwa. Dotyczy to
nie tylko nowych demokratycznych państw Wschodniej Europy. Sympozjum stawiało sobie za cel zbadanie stosunku demokracji wobec mniejszości
narodowych, a wynikające stąd wnioski rozpowszechnić na państwa położone w środkowej, wschodniej i południowo-wschodniej Europy z
uwzględnieniem sytuacji niemieckiej mniejszości znajdujących się w tych państwach.
Tło historyczne
W referacie wstępnym omówiono zagadnienie ochrony mniejszości i pojęcie narodowe na tle historycznym, różnie się
kształtujące w danych państwach. Wyróżniono dwa pojęcia narodowe: świadome oraz historyczne-indywidualne.
Pierwsze pojęcie sięga czasów Rewolucji Francuskiej z 1789 roku, a drugie stanowi swoisty związek między nauką a
niemieckim romantyzmem. Podczas gdy pojęcie francuskie związane jest ściśle z hasłami rewolucji, pojęcie niemieckie często wiąże się
z polityką, co stwarza niebezpieczeństwo powstania tendencji nacjonalistycznych. Zadanie polega na integracji obu pojęć dla dobra ogółu,
ze znalezieniem humanitarnych przesłanek wspólnego obcowania. A w przypadku zaistnienia szczególnych problemów etnicznych, doprowadza się
do koncepcji personalnych albo terytorialnych autonomii.
Naukowe podejście do mniejszości
Tematyka mniejszości z jej potrzebą ochrony w danej demokracji to fakt istniejący prawie u wszystkich. Niestety, jak
dotychczas nie znalazło swojego odzwierciedlenia w literaturze naukowej. Jeżeli się udowodni, że ochrona mniejszości nie jest sprzeczna
z zasadami demokracji, a jest po prostu nakazem chwili, fakt ten stanowi ważny argument dla dalszego rozwoju tych mniejszości we
wszystkich państwach.
Demokracja i wolność w wieloetnicznych państwach
Chociaż rządy danych krajów na forum publicznym deklarują równość wszystkich narodowości w oparciu o zasady
demokracji, nader często w praktyce zdarzają się przypadki dyskryminacji określonych grup mniejszościowych i etnicznych. Niemal
wszystkie państwa posiadają na swym terytorium odrębne grupy narodowościowe i etniczne, mieszkające jednak w różnych częściach
kraju. To doprowadza często do ograniczenia ich swobody i działalności przez władze lokalne. W związku z powyższym zachodzi konieczność
ograniczania niektórych form demokracji na rzecz ochrony praw mniejszości narodowych.
Prawa wyborcze mniejszości
Jest to ważny element ochrony prawnej w prawdziwej demokracji - prawo wyborcze w danym państwie. Prawo międzynarodowe
jednak nie zawiera konkretnych przepisów na tym odcinku. Niektóre państwa są zdania, że istnienie i działalność niektórych partii
reprezentujących interesy mniejszości, zagrażają narodowemu bezpieczeństwu. Ale jest wprost przeciwnie. Tego typu partie integrują
mniejszości narodowe w wyniku czego nastąpi stabilizacja całego społeczeństwa w danym państwie. Członkowie mniejszości muszą
posiadać pełne prawa wyborcze i w żadnym przypadku nie mogą być na tym odcinku wyeliminowani albo ograniczeni.
W najbliższej przyszłości z 28 krajami w EU
Polityka mniejszości, która do tej pory w prawie konstytucyjnym nie została ujęta, musi być uwzględniona jako całość
w ramach polityki wewnętrznej Unii Europejskiej. Ochrona i prawa mniejszości należą do jej zasadniczych zagadnień, które obecnie
omawiane są w ramach rozszerzenia Unii Europejskiej do 28 państw.
W stosunku państw Europy Środkowej i Wschodniej nie chodzi o granice czy prawa własnościowe tylko o ustalenie wspólnych
praw człowieka i mniejszości narodowych.
(Na Górnym Śląsku istnieje grupa RAŚ - dążąca do swojej autonomii - czyli nowych granic w Europie? - P.K.S)
Niezbędne są daleko idące reformy w przyszłości, które obowiązywać będą w całej Europie. Ewentualne konflikty
i sprzeczności występujące na tym odcinku rozpatrywane będą przez specjalną komisję praw mniejszości narodowych i etnicznych przy
EU. W ramach tej reformy przykładowo należy również dalej rozpatrywać Dekrety Benesza w Republice Czeskie, i tym podobne dyskryminujące
mniejszość, w tym przypadku niemiecką w tych państwach.
Na Węgrzech
Do mniejszości narodowej przyznaje się 10% ludności węgierskiej, do innych niż węgierskich korzeni. Podkreśla się
tu, że mniejszości te na Węgrzech istnieją już kilkaset lat. W tym czasie wypracowały się elementy życia kulturalnego, które na
trwałe związane są z ogólnonarodową kulturą węgierską. Pomiędzy mniejszościami a rządem węgierskim i władzami lokalnymi
istnieje dobra współpraca, a wartości kulturalne pielęgnowane przez mniejszości służą również narodowym interesom całych Węgier.
Na Bałkanach
Nierozwiązanym problemem do dziś są mniejszości narodowe i etniczne na Bałkanach. W ostatnich latach, zwłaszcza po
rozpadzie Jugosławii utworzyły się tam nowe państwa co spowodowało powstanie nowych mniejszości rozczłonkowanych - narodowych i
etnicznych prześladowanych przez władze danego kraju, w którym teraz żyją. Jest to pod tym względem obecnie najbardziej krytyczne
miejsce w Europie wymagające stałych interwencji jak i kontroli z zewnątrz.
W najbliższych latach rozwiązanie tego problemu wydaje się niemożliwe, albowiem konieczne są ogromne przeobrażenia
w świadomości licznych narodów i różności religii i dlatego jeszcze potrwa zanim na Półwyspie Bałkańskim zapanuje pokój i
demokracja. Ethnos albo demos - są to problemy.
W Polsce
Mniejszość na Górnym Śląsku od chwili jej oficjalnego uznania, 10 lat temu, jeszcze nie posiada właściwych możliwości
rozwoju zwłaszcza w zakresie pielęgnowania i stosowania języka ojczystego jak i poczucia do własnej tożsamości narodowej. Mimo, że
przedstawiciele niemieckiej mniejszości narodowej stanowią w Województwie Opolskim drugą siłę we władzach komunalnych, ich udział we
współdecydowaniu w sprawach państwa i regionu nadal jest znikomy. Jako niebezpieczeństwo dla dalszego istnienia niemieckiej mniejszości
na Śląsku określa fakt, że w ramach nowego spisu ludności w Polsce, w maju br. niemieccy Ślązacy narodowość swoją mają określić
jako śląską a nie niemiecką. W związku z tym ilość osób przyznających się do narodowości niemieckiej na Śląsku może w znaczny
sposób się zmniejszyć, a dalsze istnienie tej mniejszości stoi może pod znakiem zapytania.
A z czerwonym paszportem młodzi Niemcy śląscy wolą spędzać lepiej czas na „sachsach”, niż w obronie własnej
identyfikacji, w tym dniu na Opolszczyźnie - (P.K.S).
Finlandia i jej problemy
Stanowią (jak na Śląsku - historycznie - P.K.S) ważną rolę w ich mniejszościach i ich wewnętrznej demokracji.
Największą mniejszością są tam Szwedzi, szczególnie na wyspie Aland. Język szwedzki z przyczyn historycznych ma te same prawa co fiński!
Szczególnymi prawami cieszą się tam Lappowie jako rdzenni starzy mieszkańcy Finlandii Północnej, co znalazło swój wyraz w
konstytucji tego kraju. Ustawowo chroniona jest również grupa Romow. Nie na równi traktowana jest grupa pochodząca z Rosji, pozbawiona
takich przywilejów, mimo że są już bardzo wyraźnie w Finlandii zaasymilowani. Stąd widać, że w Finlandii poszczególne mniejszości
narodowe nie korzystają z tych samych ustawowych praw (może jak w ostatnich latach zależni od Rosji - ostatniego ciemięzcy, i
pozostawionych u Finów negatywnych uczuć - P.K.S), przy czym największe przywileje posiadają tu Skandynawowie z tego półwyspu,
skupieni na jednaj wyspie, nierozczłonkowani - Szwedzi.
Stany Zjednoczone Ameryki
Naród amerykański oprócz rdzennych mieszkańców - Indian, składa się z emigrantów i ich potomków niemal z całego
świata. Stanowi to poważny problem dla rządu amerykańskiego, który nie uporał się z tym do dzisiaj. W związku z tym, kraj o bardzo
dużej ilości mniejszości z całego świata, ma jeszcze sporadycznie problemy z wielką ilością i różnorodności czarnoskórych. Mimo,
że wywalczyli swoją wolność, że w deklaracji niepodległościowej Stanów Zjednoczonych wyraźnie stwierdza się, że „wszyscy
ludzie są jednakowo stworzeni”, czarnoskórzy do dzisiaj nieugięcie walczą o swoje prawa w życiu społecznym narodu, gdyż
przypadki ich dyskryminacji z powodu ciemnej skóry są w USA nadal praktykowane.
Laureatka Oskara w Hollywood 2002, Halle Berry, za najlepszą odtwórczynię głównej roli kobiecej, ciągle, nawet i
teraz doświadcza, że jest obywatelem drugiej kategorii - z obelgami, przykładowo w jednej ze słynnych restauracji w Beverly Hills (P.K.S).
Polityczne organizacje ostoją mniejszości
Na przykładzie grup narodowościowych z Południowego Tyrolu przedstawiono sytuację austriackiej mniejszości w północnych
Włoszech. Warunkiem współdecydowania na zasadach demokratycznych w sprawach mniejszości narodowych jest ich polityczna organizacja. W
Europie istnieje dziś około 300 mniejszości narodowych i etnicznych, i co jest tu negatywno - znakomita większość nie posiada
politycznej spójności organizacyjnej - bez popierającej ich stale partii politycznej. Istnieją tu dwie możliwości: Przystąpienie do
ogólnonarodowej partii albo utworzenia własnej! Zaleca się to drugie przy szerokiej współpracy z pozostałymi partiami istniejącymi w
danym kraju. Przez samoorganizowanie się powinno się popierać własną identyfikację, jak też reprezentować swoją zależność państwa
gdzie się znajdują.
Belgia, wzorcowe traktowanie mniejszości
W przeciwieństwie do państw Bałkańskich ale i w Polsce i na Węgrzech jako przeciwwagę, wzorcowo traktowanie
mniejszości pokazano na przykładzie Belgii. Tu od początku lat 60-tych minionego wieku mniejszości narodowe, które do tej pory znajdowały
się pod presją Francji, zdołały wypracować sobie własne formy organizacji i postępowania na zasadach demokracji, mimo, że w Belgii
powszechnie używa się 3 języków. Z tego wzorca powinne skorzystać następne państwa Europy.
Europa, EU i Fundacja Kulturalna razem
Myśląc perspektywicznie należy podejmować kroki zmierzające do łagodzenia spraw mniejszościowych w tych krajach,
szczególnie, gdy stoją krok od wstąpienia do EU. Na mocy postanowień EU, problematyka ta nie jest tylko sprawą danego państwa, są to
sprawy całej Europy. W zakresie mniejszości i w problemach etnicznych leżą ogromne odpowiedzialne zadania, komu nie jest w Europie miły
pokój. I Fundacja Kulturalna w dalszym ciągu dołoży starań, sił i środków, by cel ten zaszczytny osiągnąć.
Sympozjum prowadził przewodniczący Związku Wypędzonych
- Dr. Reinold Schleifenbaum, Siegen
Referaty wygłosili:
Prof. Dr. Christian Hillgruber, Erlangen
Prof. Dr. Dietrich Murswiek, Freiburg
Dr. Laszlo Saringer, Budapest
Dr. Holger Kremser, Göttingen
Dr. Gerhard Sabathil, Oslo
Jack Hoschouer, Nonnweiler
Prof. Dr. Tore Modeen, Helsingfors
Prof. Dr. Christoph Pan, Bozen
Dr. Josef Gonschor, Ratibor
Sabina Dujak, Graz
Dr. Monica Vlad, Hermannstadt
Prof. Dr. Rudolf Kern, Löwen.
Na podstawie sprawozdania Fundacji Kultury Wypędzonych ( Dr. Ernst Gierlich )
streścił i przetłumaczył dla polskojęzycznych Górno-Ślązaków
Peter Karl Sczepanek
Link do wersji oryginalnej tekstu:
Minderheitenschutz und Demokratie - ein Spannungsverhältnis?
