Dwa listy
Tekst napisany na okoliczność spotkanio WISŁA 2001, kerego fragmynty autor wykorzystoł w wystompiyniu na II Zjeździe
Ślońskij Krzinki, abo Śloński Beranie we Wiśle w dniach 27 kwiytnia do 3 maja 2001 roku.
Niejprzód podziynkuja tak piyknie, jako byda jyny umioł - panu Chris Lepiarczykowi za zaproszyni nas (żony i mnie) do Wisły
i za umożliwiyni przez dwa dni tukej pobytu.
Dziynkuja bywalcom „GWARKA” w Rydułtowach, kerzi przisłali mi postkarta z obchodów BARBÓRKI i podpisali sie: Roman Zimoch,
także Chris Lepiarczyk, Henryk Szczyra, Lesław Janik, Jacek Ryszka, pani CILA, znaczy - Maria Lelonek i wydawca FYRCOKA cz. VI - pan Bruno
Zielonka.
Z cołkigo serca Wom za to dziynkujymy. Takoż samo dziynkujymy tym wszyjstkim, kerych żech nie wymiyniył, a jejich zasługi dlo naszego
tukej pobytu som nieocynione.
Jakech prawie rozwożoł nad tym - jako też godać do tak niezwykłego i szacowniego grona ludzi - toch prawie skojarzył „Ślońsko
Krzinka” z mojom krzinkom, niewiela myńszom od waszkorba, w kerej mom poukłodane same listy od czytelników mojich ksionżek, co
majom FYRCOKA w tytule, a - nawet tych piyrszych, pisanych godkom literackom, znaczy - czysto po polsku. Mocka tych listów. Som nie wiym
wiela, boch nie liczył.
TUKEJ JYNY O DWÓCH LISTACH WOM OPOWIYM.
Tyn piyrszy, toch dostoł zarozki po tym, jak Wydawnictwo „ISKRY” we Warszawie puściyło mi w świat moja drugo
ksionżka, co dostała tytuł: „Wszystko jeszcze gorące”. Było to w 1981 roku.
Zwyczajowo autor dostowo od wydawnictwa gratis wielaś tam egzymplarzy tzw. autorskich. Tako też tymu było w przipadku tej ksionżki, o
kerej zarozki bydzie godka.
Mocka jest w tej ksionżce napisane na str. 61, 62 o somsiedzie, co se nazywoł Skiba, a na drugi Jorg mu było. Czamu prawie o nim? Przeca
Skiba był jyny zwykłym bergmonym na grubie „ANNA” w Pszowie. Takoż samo, jako i mój ojciec i co nejmyni po jednym chłopie z
kożdej chałupy na Parceli w Krzyżkowicach, co terozki administracyjnie do Pszowa przinoleżom.
Eli żech mocka o Jorgu w ksionżce napisoł, to wcale nie skuli tego, że szishajera na „ANNIE” sie dorobiył, że
„Goldene Hand” na niego godali. Eliby Jorgowi było dane w życiu pokończyć wyrsze szkoły, to by my mieli - jeszcze przed
znanym we świecie kompozytorym Mikołajym Henrykiem Góreckim z Czernicy wele Rydułtów - Jorga Skiby, kerymu Ponboczek ofiarowoł talynt
do muzyki, ale szczyńścio mu zabrakło, żeby tyn talynt rozwinyć.
Komu jako komu, ale Ślońzokom tłumaczyć nie potrza - jako to bergmony po szychcie spyndzały wolny czas. Kanarki, gołymbie, zegroda, dłubani
przi chałpie. Taki po szychcie se nie legnył.
Jorg Skiba po robocie siodoł przed fisharmonijom, kero erbnył po ojcu, co był maszynistom na JOHANNSCHACHCIE - jak zaczynoł robota na
grubie po kursach na maszynioka.
Po tym nazywało sie, że robi na szybie „JAN”, jak po plebiscycie Pszów dostoł sie ku Polokom. Nieskorzi uzaś było, że
robi na JOHANNSCHACHCIE - jak Górny Ślońsk dostoł nazod nazwa Oberschlesien, a wojna szalała po świecie.
I jeszcze pora lot przerobiył - aż do pynzyje, jak po wojnie z płóczki straciyła sie tabula z napisym: „Hermann Göring
Werke”, z „ANNAGRUBE” zrobiyła sie kopalnia „ANNA”, a szyb dostoł uzaś miano „JAN”.
Ale przeca godka idzie o Jorgu i jego wielkim zamiłowaniu do muzyki. Joch był prawie niejwierniejszym słuchaczym jorgowego zagrywanio na
fisharmoniji, abo kedy indziyj na skrzipce. Nawet przez zawrzyte okna było słychać dźwiynki melodyji, o kerych jyny tela żech wiedzioł,
że som cudowne i chwytajom za serce.
Pora razy Jorg mnie prziuważył zasłuchanego w jego grani tak, że nawet starej Piechaczkuli - niech bydzie pochwolony - żech nie padoł,
boch mioł oczy prziwrzyte, jakech siedzioł na rancie pod płotym przi jego chałupie. Jednego razu otworzył okno i zawołoł mnie do izby.
To, coch tamyk ujrzoł - jeszcze dzisiej stoji mi przed oczami.
Piyrsze - to fisharmonijo - jak jaki małe organy. Regał, a na nim stos zeszytów z nutami. Obok akordyjon, na kerym umioł grać syn od
Skibów, co mioł na drugi Tonuś.
Na ścianie wisiały skrzipki. Na ekstra sztyndrze - ksylofon własnej roboty z dobranych i wysuszonych klepek. Piyńćdwajścia portretów
jednakowego formatu na dwóch przeciwległych ścianach. Były to portrety od klasyków muzyki, takich jak: Beethoven, Schubert, Mozart,
Grieg, Bach, Haydn, Schumann, Czajkowski, Glinka, Paganini, Dworzak, Smetana...wszyjstkich nie wymiynia, boch nie je we sztandzie.
Jakech to wszyjstko ujrzoł, to aż mnie zatkało. Jorg to zauważył i zaczon sie życzliwie uśmiychać. Joch tyn uśmiych pojmnył, jako
gotowość z jego strony do... Ano, do czego - miało sie dziepiyro pokozać.
Byłech od tamtego dnia zaproszany na kożde jorgowe grani. Dycki na poczontek takij wizyty była opowiyść o żywocie jednego z tych
klasyków muzyki. Potym rozkłodoł na szta-ludze od fisharmoniji zeszyt z nutami i tłumaczył mi znaczyni znaków na piyńcioliniji, jaki
to utwór i kery go skomponowoł.
Było tak, że po jakimś czasie umiołech przewracać kartki z nutami, żeby Jorg ni musioł robić pauzy w graniu. Jeszcze trocha
nieskorzij, umiołech zagrać z Jorgym - on na fisharmoniji a jo na skrzipce - lekciejsze konski od jednego z tych klasyków muzyki, kerych
portrety w liczbie 25 wisiały na przeciwległych ścianach izby muzycznej w domu Skibów. Taki izby też sie spotykało, ale u sztajgrów,
właścicieli sklepów, u ceglorza, u grubskigo pisorza - ale ni u zwykłego bergmona. Beztóż tela było o Jorgu w ksionżce.
I - oto momy rok 1981. Ksionżka pt.: „Wszystko jeszcze gorące” została też wysłano z dedykacyjom do Jorga Skiby. Pora dni
jyny przeszło - jak briftryjger przinios mi list od syna Skibów - Tonusia, kery już był po naukach w Liceum Pedagogicznym w Raciborzu o
profilu muzycznym. Jakiś czas był rechtorym - tukej niedaleko, bo w Ustroniu. Potym uzupełniył wyrsze studia i zrobiyli go dyrektorym
szkoły w rodzinnych Krzyżkowicach.
Ale o tym liście od Tonusia tukej godka bydzie, bo to jedyn z tych dwóch, wybranych ze krzinki niewiela myńszej od waszkorba.
Pokozało sie, że - prawie, jak moja ksionżka z opisym niedoszłego kompozytora a - w niejgorszym przipadku - dobrego organisty - trefiyła
do Jorgowej chałupy - to było tak, jak na ostatni driker. Ciynżko chory na raka Jorg leżoł w doma bez nadzieji na wyzdrowiyni. Tonuś,
jak jyny dostoł ta ksionżka, to na nic nie czekoł, jyny zarozki se siednył w nogach na łóżku przi ojcu i zaczon mu czytać fragmynty,
kandy było o Jorgowej życzliwości dlo mojigo zainteresowanio muzykom. Jorg słuchoł, a oczy mioł zawrzyte. Ledwo dostrzegalny uśmiych
i nieznaczne poruszyni wargami, było odczytane przez syna, jako zachynta do dalszego czytanio.
Tonuś czytoł dalij. Czytoł tak, jako to umi rechtor. Pomału, dobitnie, wyraźnie i głośno.
W pewnym momyncie nadeszła matka. Gryjta miała na drugi. Siednyła se na stołku wele łóżka i też słuchała, jak Tonuś czyto o życzliwości
i dobroci Jorga dlo mnie. Po chwili wyszeptała cicho synowi - możesz przerwać czytani. Ojciec zasnył. I tak też tymu było z tym, że
Jorg zasnył na wieki. Leży pochowany na krzyżkowickim kerchofie.
To by było tela o piyrszym liście. Tyn drugi list, toch dostoł po prawie dwudziestu latach, bo w jesiyni 1999 roku. Jest to list fest dlo
mnie budujoncy, a przisłoł mi go Chris Lepiarczyk. Tego listu nie byda streszczoł, jyny pora słów na jego tymat powiym, ale - jeszcze
przed tym musza przeprosić Pana Boga, kery doł mi doczekać dzisiejszego dnia. Musza Go przeprosić za to, żeby mojich słów nie uznoł
za bluźniyrstwo, bo eli jo bych sie znejd na miejscu Jorga Skiby, to po przeczytaniu listu od Chris Lepiarczyka - nie było by mi żol
umiyrać. A to dziynki uświadomiyniu sobie samymu, że moji ksionżki, co majom FYRCOKA w tytule - trefiyły do WŁAŚCIWEGO ADRESATA.
Co to znaczy - właściwego adresata?
Po piyrsze - to taki adresat, co se poczyto o Fyrcoku bez tłumacza.
Po drugi - to taki adresat, co - eli już poczyto, to powiy mioł chłop recht, abo bydzie do fyrcokowego pojmowanio świata wnosiył własne
poprawki, bo go życi inakszy doświadczało.
Po trzeci - to taki adresat, kery w kontaktach z ewentualnymi czytelnikami FYRCOKÓW, potrzebujoncych tłumacza bydzie mioł własne
pofyrcokowe przemyślynio, a w zderzyniu z naszym aktualnym status quo - nie bydzie taki bezradny.
Po szczworte - to taki adresat, co to - jak sztarter bydzie na biyroł szwongu, bo przeca idzie ku tymu, że w tej UNII EUROPEJSKIJ bydymy
mogli bardzij odważnie chlubić sie naszom własnom historyjom, co to nadal jest wdeptano w ziymia, zasuto bergami, a z kalnej wody nie umi
wypłynyć.
Żodyn za nas na dziyń dzisiejszy tego nie zrobi.
A więc - jak godajom Poloki - moja świadomość, że FYRCOKI pobudziyły Ślońzoków rozciepanych po świecie do własnych
przemyślyń - czyni mnie niejako przirychtowanym na niejgorsze, bo odyńści z tego świata.
Naiwnościom by było sondzić, że treści od FYRCOKA bydom jednakowo odbiyrane przez wszyjstkich, co na niego trefiyli. Nawet moja ślubno
mo w nikerych kwestyjach swoji własne zdani, choć za trzi lata bydymy obchodzić złote wesele. Syna my wychowali jak sie noleży, a wnuk
sztudyruje we Wyrszym Syminarium Duchownym i za pora lot bydzie wyświyncony na kapłana.
Różnica poglondów ni musi oznaczać nienawiści. Jest coś takigo, jak TOLERANCYJO. Rzecz jyny w tym, kery kogo mo tolerować?
Fyrcok mioł na taki pytani odpowiydź. Dycki godoł: - TOLERANCYJO TO JEST ŁASKAWOŚĆ MOCNIEJSZEGO. A, że z tom łaskawościom dlo Ślońzoków
momy rozto-mańcie, to i na tolerancyjo ni ma co za festy liczyć.
Styknie - jak sami dlo siebie bydymy Ślońzoki tolerancyjni. Styknie, jak bydymy se spotykać jako tu we Wiśle. Jak bydymy ze sobom łosprawiać
o naszych żywotnych sprawach a przemilczanych w mass-mediach, czy też nie po naszymu naświetlanych. Jak bydymy - na wzór Józefa
Freiherra von Eichendorffa opisować nasza piykno ziymia tak - jako kery umi. Słowami, przisłowiowym piórym, pendzlym, poprzez
video-kasety, internet...
Ludzie kochani !!! Kery to za nas uczyni, jak nie my sami. Kery przetłumaczy wiersze od ostatnigo romantyka, Józefa von Eichendorffa? Kery
- jak nie światli ludzie, wyrośli na naszej ślońskij ziymi, ale - nie zaprzańce. Kery - jak nie ks. prof. Jerzy Szymik - duchowny,
naukowiec, pisarz - poeta. Tłumacz wierszy od Eichendorffa. Jest szkolnym kolegom od obecnego tukej Bogusława Kołodzieja - oba rodym ze
Pszowa.
Kery - jak nie mój przijociel z Raciborza, mgr Wiktor Bugla, co przetłumaczył pieśni od Eichendorffa.
Uzaś Boguś Kołodziej jest prezesym Towarzystwa Przyjaciół Pszowa i szefym zespołu artystycznego „PSZOWIKI”. Współpracuje
z czasopismym, co mo tytuł: „Z ZIEMI EICHENDORFFA”, z siedzibom w Suminie. Jest inicjatorym i organizatorym wycieczek - piechty
i na kołach - szlakami, zjeżdżonymi konno, bryczkami i na landauerze przez Józefa von Eichendorffa. Pisuje własne teksty i wiersze o
Eichendorffie - jako i wspomniany ks. prof. Jerzy Szymik.
Boguś jeszcze do niedowna przipominoł samotnego żeglarza, odkrywce śladów po Eichendorffie, co to mu w 1909 roku postawiyli pomnik
przed Landratsamtem w Raciborzu. W roku 1945 Rusy go szpryngły. Uzaś pora lot tymu zostoł odbudowany i zarozki przez „Unduldige
Elementy” - oblony yjlfarbom. Ale stoji i - jednych raduje, inszych żgo w oczy.
Kery chce oddać cześć dlo naszego poety Józefa von Eichendorffa - tyn, choby jyny na chwila, na jedno blysknyci okym, na pora bliców
aparatym fotograficznym - odwiydzi te miejsca w Pogrzebiyniu, na kere godajom WIDOK. Abo w Brzeziu nad Odrom, kandy miejscowi ludzie
zafundowali w 1907 roku Eichendorffowi kamiyń z wyrytymi słowami wdziynczności za jego cudowne opisy i za ośpiywani naszej ziymi. (O
kamiyniu tym była mowa w artykule "Rozważania starego Ślązaka o Józefie von Eichendorffie" w Nr 5 -04/2002 str. 18 "Echa
Ślonska" - przyp.red.)
Tyn kamiyń też żgoł miejscowe władze w oczy i - takoż samo, jak pomnik w Raciborzu - zostoł szpryngnyty. Jakże mało ludzi o tym
wiedziało. Pora staruszków, kerych żodyn o nic nie pytoł, a oni niepytani milczeli. Beztóż noleży sie nom te sprawy na podobnych
spotkaniach odnowiać, przipominać, na nowo opisować i - nie zważać na niezadowolonych z tego powodu zaprzańców. Kery nie zno, a chciołby
poznać Górny Ślońsk jyny z filmów o Ślońsku - tyn nie bydzie chcioł tukej przijechać nawet na pół dnia. Na filmach o Ślońsku
oglondomy w przewadze - hołdy, bergi, familoki z czerwonej cegły - brzidki i odropane - chlywiki, szopy, haźle, gołymbniki, lecy kaj ławeczka
dlo starzików - przeżuwaczy własnych myśli i - mało co wiyncyj.
A przeca styknie przejechać pora kilometrów za Rybnik ku południowymu zachodowi, żeby widokom na dolina Odry i okoliczne wsie - nie dać
wiary, iż to też jest nasz Górny Ślońsk - prawie tyn ośpiywany przez Józefa von Eichendorffa.
Uzaś - kery nie zno naszej gwary, a chciołby jom poznać z pomocom profesorów - tak pierzińsko przeuczonych, że aż oderwanych od ludzi
fyrcokopodobnych (idzie o szpeców od godanio) - tyn bydzie naszo godka dalij wyśmiywoł, jako była wyśmiywano przed wojnom i od końca
wojny - choć tyn som przeuczony profesor - szpec od godanio - bydzie sie wymondrzoł jako członek JURY konkursu pt.: „Godomy i śpiywomy
po ślońsku”. To jest wredne, obłudne i fałszywe.
Możecie mi wierzić, abo ni. Joch mioł w życiu do czyniynio z roztomańtymi autorytetami, ale takimi z przidziału służbowego,
pochodzoncymi od zdobytych tytułów nauko-wych, stopni gyneralskich i rangi w społecznej hierarchii - rangi zdobywanej czynsto metodami
rajtowanio na plecach od bliźnigo.
Żodyn z tych autorytetów nie był we wercie - nawet sztwierciny moralnej wartości od FYRCOKA.
Beztóż mojimi autorytetami - po rodzicach w dzieciństwie, po rechtorach w latach wczesnej młodości - był i jest nadal FYRCOK. On mnie
wyposażył w taki vorrot wyjgwaj-zrów (na co Poloki by padały - zapas drogowskazów), że stykło mi tego aż do dzisiejszego dnia.
Moja palica jyny w tym, żeby nie pomiyszać tych wyjgwajzrów, żeby odciepować fałszywych doradców, coby chcieli mój wyjgwajzer co se
nazywo DOMOWIZNA podmiynić na MAŁO OJCZYZNA.
Beztóż tak festy dziynkuja BOGU, że doł mi doczekać lektury listów od Chris Lepiarczyka, Romana Zimocha i doł mi pozwolyństwo na
uczestniczyni z żonom w II Miyndzynarodowym Zjeździe „WISŁA 2001”.
Terozki jyny rzecz w tym, żeby ślady po spotkaniu nie uległy zatarciu. O piyrszym zjeździe „WISŁA 2000” dowiedziołech sie
z listu od Chris Lepiarczyka. Uzaś - jako tam było - wiym z kasety video, keroch dostoł w prezyncie gwiazdkowym.
A więc - jak godajom Poloki - jest ślad, kery trefiył aż do Warszawy i nie po to, żeby przeleżeć na półce.
Zespół artystyczny „WRAZIDLOKI” z Knurowa obejrzeli se też członkowie Towarzystwa Przyjaciół Śląska w Warszawie a -
nawet echt Warszawioki w dwóch klubach syniorów na Ochocie.
Bydom syniory miały co wnukom opowiadać, bo - choć na starość - ale trocha prowdy w inszych obrozkach, niż pokazowanych w
mass-mediach, dostali w prezyncie.
Nikere Warszawioki - co to uchodziyli tukej we Warszawie za ekspertów i znawców Ślońska, bo godali: „Jo znom tych pieronowych Ślońzoków,
boch z takim jednym służył dwa lata przi wojsku” - to ci prawie straciyli godka. Odebrało im godka po obejrzyniu na kasecie video
spomnianego ZESPOŁU, wysłuchaniu śpiywek i obejrzyniu rysunków, pokazowanych i komyntowanych fajnacko po ślońsku przez utalyntowano
artystka, pani Kazimiera Drewniok, co też ilustruje teksty, pisane po ślońsku do gazety NOWINY RYBNICKIE, przez panią Marię Lelonek,
kero sie podpisuje CILA.
Fajnackim śladym po takich spotkaniach we WIŚLE - umiałaby też być KRONIKA SPOTKAŃ ŚLOŃZOKÓW - WISŁA 200...
Już jom widza - z rysunkami Kazimiery Drewniok, Henryka Topisza, Maksa Hojki, Eweliny Szarowskij-Francus. To jyny ci z FYRCOKA cz.VI. A
wiela jeszcze takich momy? Możno i miyndzy nami siedzom. Nikerych jyny dane mi było poznać poprzez listy na pora miesiyncy przed
spotkaniym „WISŁA 2001”.
Życzliwość dlo ludzi gotowych pobudzać do konkretnych działań na rzecz naszej ślońskij DOMOWIZNY - jako okazuje pan Bruno Zielonka,
kery wypuściył w świat „FYR-COKA cz.VI „- ta życzliwość zasługuje na popiyrani, jako kery umi.
To dobrze, że życi idzie naprzód i nikedy potrza dokonywać poprawek i roztomańtych korekt. We FYRCOKU cz.VI mom też rozdzialik o tym,
że - jakbych był fest bogaty, to bych nie żałowoł piniyndzy dlo reżysera (a obecnie i synatora) Kazimiyrza Kutza, coby krynciył filmy
o Ślońsku, ale inakszy i nie jyny o tym brzidkim. Wtedy żech jeszcze nie znoł bywalców rydułtowskigo „GWARKA” na co dziyń
i uczestników spotkań we Wiśle.
Terozki bych tak nie napisoł, a piniyndzy tobych nie żałowoł, ale dlo pana Bruna Zielonki i dlo bywalców - jak sie rzekło - rydułtowskigo
„GWARKA”, żeby popularyzowali twórczość tych ludzi fyrcoko-podobnych, kerym dlo podtrzimowanio własnej egzystyncyje nie
styknie jyny som chlyb.
Nie dejmy sie rozdrobnić, rozbić na atomy tak - jak dlo przikładu - POLONIA NIYMIECKA, kandy na dwiesta tytułów prasy polonijnej majom
w samych Niymcach przeszło dwajścia. (Dane z czasopisma „SALON POLSKI” Nr. 10/11 - październik - listopad 2000).
Nie brakuje też czasopism niby o Ślońsku i niby dlo Ślońzoków. Osobiście bez tego NIBY znom jyny dwa czasopisma: „Jaskółka Śląska”
i czasopismo „Z ZIEMI EICHENDORFFA”.
Nie wiym, czy mi bydzie dane od BOGA i DOBRYCH LUDZI - choby jyny pokibicować WOM z daleka za rok. Bo to nie jyny wymiana wizytówek, adresów,
wspólne fotografie a, choby i filmy na kasetach video, ale głównie serdeczne przijaźnie i wspólne plany dowajom nadzieja, że uzaś za
rok dońdzie do spotkanio.
Tego Wom z cołkigo serca życza. I jeszcze jedno na koniec. Nie traćcie animuszu, chynci, entuzyjazmu i nie łomejcie sie, eli za rok
spotkani „WISŁA 2002” miałoby być skromniejsze, bo w tym kraju jakoś nie idzie ku lepszymu.
Rudolf Paciok
|
|
|
