Po sprawiydliwos’c’ czy miyuosierdzie?

W mojih ukohanyh Uogewnikah S’loonskih wiela je pomnikoow walki i staranio sie uo sprawiydliwos’c’. Hoc’by tako tabula na Gminie. Jeszcze do teroski wisi na pamioontka tyh, kerzy zabiegali za PRL-u uo spoueczno sprawiydliwos’c’. Ale sie ji s’cic’ niy dockali, kej uoona teroski zapoomniano przez norood, je couko poros’ciauo - hoc’ zrobioono boua z rostfraju.

Abo s’wiynty Florian na uobrazie w przedsioonku naszego kos’cioua, kery je pamiontkoom po uostatnih bojowniokah uo ludzke sprawy, solidarnos’c’ i spoueczno sprawiydliwos’c’. I jest takih pamioontek i poomnikoow wkouko nos peuno, a sprawiydliwos’ci ani na lykarsko recepta. 

Wielu swoja krziwda howie i nawet sie uo sprawiydliwos’c’ niy dopoomino. Inne jeszcze jyj szukajoom. Nawet po soondah. I to miyndzynarodowyh. Jak by sie kogos’ z Uogewnik pryndzy spytali, to by my Im pedzieli, rze do Sztrasburga niy majoom po co sie wybiyrac’, bo sprawiydliwos’cioom sie rzodyn niy przejmuje.

Uostauo by Im za bilety. Jak by czytali filozoficzne rozprawy, tak jak my to robiymy we Uogewnikah, to by uo tym wiedzieli, hoc’by z traktatu: „Uo sprawiydliwos’ci” - Leszka Kołakowskiego. Uo sprawiydliwos’ci, kero jest przebleczyniym zowis’ci, ale i uo sprawiydliwos’ci, kero je rzeczywistos’cioom.

Wszystke wielke filozofy, moralisty i tyjoretyki prawa proobowali wytuplikowac’, na czym polego sprawiydliwos’c’, sprawiydliwy uczynek, cowiek sprawiydliwy i sprawiydliwe pan’stwo? Wyszuo na to, rze do jasnos’ci i do zgody w tyj sprawie niy doszli.

Wielu zwraco uwaga na to, rze sprawiydliwos’c’ czynsto sie pojmuje jako ogulno nazwa dlo dobra moralnego.

Cowiek sprawiydliwy to cowiek zacny. Sprawiydliwy uczynek to cos’, co nolerzauo zrobic’ wedle moralnyj reguy. Postympowac’ sprawiydliwie to postympowac’ zgodnie z kodeksym moralnym.

Ale kodeksy moralne tyrz bywajoom rostomajte. Tukej jest wymoog odwetu, a tam - wzywanie do wyboczanio. Tukej wolno, a tam niy wolno unicestwiac’ przeciwnikoow.

Niy mogymy tyrz godac’, rze sprawiydliwy jest tyn, kery wedle prawa swojego kraju postympuje. Wolno bowiym twierdzic’, rze prawo bywo niysprawiydliwe, i to niy ino w ustrojah tyran’skih abo totalitarnyh, ale i w pan’stwah, kaj dziauajoom demokratyczne instytucje.

Sprawiydliwe jest, wedle starorzytnyj reguy, coby dowac’ korzdymu, co mu sie nolerzy. Rzeczywis’cie, wedle dzisiejszyh naszyh wyobrarzyn’ ludzie majoom byc’ roowne wzglyndym prawa.

A wiync kedy prawo robi miyndzy niymi roorznice, to moge je robic’ ino wtedy, jak korzdy, fto w danyj katygorji sie mies’ci, bydzie traktowany tak samo. Skoro niyuhroonnie rzyjymy we zbiorowos’ci, to soom my tyrz zaangarzowane w uobroona zbiorowyh interesoow, to zas’ jest morzliwe wtedy, kedy korzdy uznowo, rze inksi majoom te same interesy co uoon i te same uprawniynie do zabieganio uo te interesy.

Innymi suowami: sprawiydliwy ustrooj spoueczny to taki, kery wspiyro sie na uznowaniu wzajymnos’ci wszystkih roszczyn’ i praw. JES’LI NIY MA TYJ WZAJYMNOS’CI, ZBIOROWOS’C’ SIE ROZPADO !

Z pewnos’cioom idyja sprawiydliwos’ci niy moge rzoondac’, coby`h traktowou wszystkih ludzi jednako, niy wyroorzniajoonc w rzodyn sposoob ludzi, kerzi mi soom bliscy, z kerymi sie kamraca, kerym pszaja. Jakby`h tak robiou, boouby`h potworym. Ale tak doprowdy tym, czego duh s’wiata uod nos oczekuje, niy jest wcale sprawiydliwos’c’, ale rzyczliwos’c’ dlo bliz’nih, kamractwo i MIYUOSIERDZIE.

Take jakos’ci, keryh ze sprawiydliwos’ci niy do sie wykludzic’. Boon’dz’my na Poonboczkowy wzoor miyuosierni! Boon’dz’my tacy, a sprawiydliwos’cioom - nawet toom miyndzynarodowoom sie niy przejmujmy. Oto dobro wskazoowka!

„Ludzie zawsze chcieli wierzyć w jakiś porządek naturalny czy głos z niebios idący, który mówi, co mamy czynić, by sprawiedliwie czynić, a do tego uznanie wzajemności roszczeń i prawa pozytywnego nie wystarcza”.
Leszek Kołakowski

Antoni Respondek