Roztomiyły kamracie Tyszoku

Napisza samto zgodnie ze polskóm traksrypcjóm naszyj godki.

Rod żech jes za krytyka mojij propozycji (bo to niy jes nic wiyncyj!) zapisu naszyj godki. Yno co jo sie niy zgodza na to, co te abecadło jes "niywydarzone" - "niydokóńczone" ale ja! Niy wymyślołech nowych znaków, yno wykorzystołech takie co już sóm we kodzie Latin2 (kaj jes i polskie abecadło). To co niy były one używane do zapisu naszyj godki (może były, ale yno we Czeskij Republice) niy znaczy wcale, co skuli tego sóm już złe. Myślołżech już o tym doś pora lot i "czeskie" abecadło mie najbarzij do zapisu naszyj godki podchodzi. Choć faktym, co dodołech pora nowych znaków i zmiyniyłżech sposób zapisu. I niy chodziyło sie yno coby naszo godka różniyła sie od polskij we piśmie (to tyż), ale barzij chodziyło mie sie o to coby straciyło sie "mazurzynie" (seplyniynie) kiere wystympuje na północy Górnego Ślonska (kaś granica na linji Piekary - Opole). Som miyszkóm na północ od Gór Tarnowskich i u mie sie "mazurzy". Przy zapisie polskóm trakskrypcjóm sie tego niy do wyciepnonć (uczóm nos we polskich szkołach, jak mo sie czytać jako głoska).

Skuli tego tyż zastómpiyłżech znak "ó" znakiym "ö". A sposobów zapisu tyj głoski, kieryj poza naszóm godkóm żech niy trefiył, widzioł żech już doś pora. I wszyskie sóm oparte na znaku "o". A bezcoch wybroł "ö"? Kiej "cołki świat" wiy co jes to miyndzy "o" a "e"? Znaku tego niy używajóm poza Niymcoma i Wyngroma żodne inksze nacje, a jak sie to godo na Wyngrach tego niy wiym. Na głoska miyndzy "o" a "e" Angliki stosujóm zapis "oe", we Skandynawii piszóm to "ø", a we inkszych godkach żech takij głoski niy słyszoł. Może i mocie recht, co bydzie to szterować bajtlów, kiej bydóm sie uczyć niymieckiego, ale bezto tyż musiołby to być inkszy znak od "ö" i tyż od "ó" (ze polskim tyż mogóm być problymy). Jak mocie jako dobro propozycjo, kiero mieści sie we kodzie Latin2 to dejcie mie znać.

Nastympny znak co Wóm sie niy podobo to "đ", kiere we żodnym ze słowiańskich godek (a przynajmnij tych co je znom) niy wystympuje. Na razie (bo to jes yno propozycjo) zastympuje u mie głoski "dz" i "dź". Czeski, morawski i słowacki sóm kupa twardsze i tam niy ma takij głoski (jes yno "d"). Polski ("dz") ani niymiecki ("ts") zapis tyj głoski mie sie niy widzi bo to sóm dwuznaki, kierych chca uniknónć przi zapisie naszyj godki.

Wszysko to jes bezto, co łacińskie abecadło (22 znaki) niy nadowo sie do zapisu słowiańskich godków. Ekstra alfabet pod taki zapis wymyślył we IX wieku Św Cyryl, kiery poszeł ochrzcić Wielko Morawa. Opar go na greckim abecadle (24 znaki), kiere rozszerzył do kaś 30 znaków, ale tego jes dalij mało na potrzeby słowiańskich godek. My akuratnie sóm ze "zachodniego kryngu kultury europejskij" bezto muszymy oprzić abecadło na alfabecie łacińskim. We polskij godce naliczyłżech 36 głosków (a niykiere sóm zapisywane na pora sposobów, jak: "ó" - "u", "ch" - "h", "rz" - "ż"). We naszyj godce głosków jes wiyncyj, a zapisywanie tyj samyj głoski na pora sposobów niy mo synsu. Polski alfabet mo 32 znaki, a poru znaków niy do sie wykorzystać we naszyj godce (przinajmnij jo ich jeszcze niy trefiył, a doś dużo jezdża po świecie), głównie chodzi o "ą" i "ę". Czeski alfabet mo 44 znaki i tyż wszystkich niy do sie we naszyj godce wykorzystać. Byda poleku tuplikować: "á" - twarde "a", "é" - twarde "e", "í" - twarde "i", "ó"- twarde "o", "ú" - twarde "u", "ý" - twarde "y", "ů" - pośredni miyndzy "u" a "o" (u nos na opach), "ď" - miynkie i krótkie "d" podobne do polskiego "dz" ale urwane, "ť" - miynkie i krótkie "t" podobne do polskiego "ć" ale urwane.

Niy próbuja upodobniać naszyj godki do czeskiygo. Naszo godka (wbrew tymu co Poloki godajóm) jes barzij zbliżono do morawskiygo niż polskiygo (niy godóm sam o tym co jes dziosioj, po 70 latach "repolónizacji", na Ślonsku słychać, yno o tym jak naszo godka richtik wyglondała, bez polskich i niymieckich naleciałości). Poloki (np. Miodek) godajóm co we naszyj godce zachowoł sie "piękny staropolski język", ale to niy jes prowda. Naszo godka rozwijała sie kole polskiygo (a niy z nim) a na Ślonsku do XVIII wieku urzyndowym był czeski (fakt, co był pisany tak jak dzisioj polski). Abecadło, kiere kaś 150 lot nazot opracowali Czesi, jes nojlepszym abecadłym (do dzisioj dnia) na zapis słowiańskich godków. Korzystajóm ze niego Czesi, Słowacy, Morawianie, Słowyńcy, Sorbowie (Łużyce), Kroaci, Bośniacy, a tyż ludy Bałtów (Litwini i Łotysze). Jes on tyż traktowany jako podstawa do traksrypcji cyrylicy na łaciński alfabet. Kożdo nacjo ustawiała se go sama do swoich potrzeb, ale zasady sóm takie same: żodnych dwu i wyncyj znaków (Czechóm sie to już niy udało, bo niy wiedzóm jak zapisać "ch" coby je odróżnić we godce od "h", a odróżniajóm to i to sie słyszy), konkretnie opracowane zmiynkczanie i utwardzanie głosek (z tym tyż sóm problymy). Oprócz tego zapis "czeski" dowo tyż pewiyn efekt psychologiczny, tj. niy kożdy Polok może go swobodnie przeczytać i bezto przestowo traktować naszo godka jak gwara polskiego jynzyka.

Co do zapisu czeskij, czy morawskij godki za pomocóm polskiego alfabetu, to do Wiosny Ludów taki zapis był stosowany, a nawet jes zachowano dokumyntacjo: "Protokolarz Miasta Woźniki" ze XV-XVII wieku. I móm do niego dostymp. Jeszcze pora lot nazot teksty pisane tak traktowane były jak "teksty polskojęzyczne", dzisioj już naukowcy godajóm, co sóm to teksty "pisane w języku używanym na danym terenie przez ówczesnych mieszkańców". Tak że tyn (polski) sposób zapisu czeskiego i morawskiego był już przerobiany.

Różnica miyndzy "gwaróm" a "jynzykiym" jes płynno. Przi ukłodaniu podstaw naszyj godki opar żech sie na "gwarze piekarskij", bo tak mie w doma uczyli. Ale już sie starom brać pod uwaga i inksze gwary naszyj godki. Yno jes jedyn problym.

Przi zapisie jynzyka musi być jedyn zapis na jedno słowo, a niy jak dzisioj, co polskóm traksrypcjóm kożdy se pisze jak mu sie to widzi i jes pieronowy chaos.

Jak sie to udo to uratujymy naszo godka od śmierci, na co jóm skozała telewizjo (to jes prawdziwo przyczyna, a niy zapis. Telewizjo i radio sie sucho!). I cynóm za to może być stracynie sie poru gwar tyj naszyj kochanyj godki. Ale co jes lepij poświyncić - cołko godka, czy pora jij farbów. Pozatym tak trza ustwić pisownia, coby dało sie ja różnie czytać we różnych czynściach naszego Ślonska, a i poza nim tyż. Wiynksze możliwości do tego dowo abecadło "czeskie" jak "polskie".

Jo niy móm wykształcynio we tym kiyrunku, ani sie tyż za fest niy interesuja tym jak trza ukłodać godka i co ona mo mieć. Niy móm tyż na to za dużo czasu. Jo kupa czasu spyndzom na ceście (Czechy, Słowacjo, Czeski Ślonsk, Morawy, Polski Ślonsk, Polska czy Niymce) i tych godków musiołech sie uczyć. A trocha talyntu do tego móm. I dowo to kupa wiyncyj jak studjowanie "Atlasu" - wyboczcie, ale to jes prowda. Zapis a godka zawżdy sie różnióm. Bezto tyż próbuja "wrazić kij we mrowisko" coby jakoś ruszyć sprawa unormowanio naszyj godki i zainteresować tym fachmanów. Ale niy powinni to być ludzie kształcyni na polonistów - bo tak jes ułożony program, coby ciepnónć im klapka na oczy. A mało kiery umi sie wybić ponad program. Pozatym, z tego co sie orjyntuja to żodnyj rzeczy niy popchnón do przodku fachman, bo ich uczóm, co jes to "niymożliwe", abo za kosztowne. Jo, jak żech już pisoł, żech jes elektrykorz - elektronik - informatyk. Robia we Magistracie i od poru lot pisza ksionżki i artykuły o historii Ślonska, bezto tyż móm dostymp do różnych starych dokumetnów (po polsku, ślonsku, czesku, łacinie czy niymiecku), kaj sóm różne "próby" zapisu naszyj godki. Myślołżech niydowno o studiach historycznych, ale niy chca se zablokować mojego punktu widzynio na pewne sprawy (wybrołżech fest niytypowy sposób opisywanio historii - bez żodnych komyntarzów - chyba co trza co sprostować). Móm siostra polónistka i godołżech z nióm o moij propozycji zapisu naszyj godki. Nawet jij sie to widzi bo jes barzij fonetyczno jak polsko.

Co do opieranio naszyj godki na miyndzynarodowym systymie zapisu fonetycznego (kaj jes ponad 120 znaków, kiej nom aże tyla niy trza), niy mo to wiynkszego synsu. Nom do synsownego i porzodnego zapisu naszyj godki trza kaś kole 40 znaków opartych na łacińskim abecadle (moim znaniym nojlepiyj "czeskich", ale to jes moje zdanie). Nojlepij coby te znaki były wybrane z kodu Latin2 (wyboczcie, co to robia pod sia, jako informatyk - ale dzisioj mało kto już pisze na maszynie, kiero zastómpiyły kómputry i sam jes nojszypcij wstawić znaki z inkszych godek, kiej ich trza). Na kodzie Latin2 pracuje cołko Europa Cyntralno, kaj i my sóm.

Jak wymyślicie lepszo propozycjo, kaj sie stracóm dwuznaki, i kaj bydzie wiadomo od razu kiero głoska jes miynko, a kiero twardo, to poprza ja cołkiym sercym. Ale tego na polskim ani na niymieckim alfabecie niy do sie zrobić. Już żech próbowoł.

PS.

Wyboczcie co dopiyro terozki odpisuja, ale był żech we Sandomierzu za chrzesnego, a to doś kawołek i bez kómputra. Potym miołżech urwanie gowy we robocie (koniec roku i skonś trza wykómbinować piynióndze na rachunki), a czasu yno stykło coby se odebrać poczta (nawet żech jij niy czytoł). Dzisioj żech jes po nocce (zawioło nóm gmina i do 5 rano trwała akcjo coby wydostać ludzi zasutych miyndzy górkóma) wypiyłżech pora kaw i wykurzył pora cygaryt i móm nadzieja, co jakoś do kónca dnia wytrzymia i niy obudzóm mie zaś we nocy na nastympno akcjo. Bezto siedza przed kómputrym i próbuja odrobić wszyskie zaległości. Terozki jes po dwanostyj 22.12.2001, a wyśla to kaś pod wieczór. A przi okazji Wesołych Godów i coby nóm we prziszłym roku sprawa unormowanio pisowni naszyj godki poszła kupa do przodu. (a niy jes ważne jak ustawiymy abecadło).

Acha, jeszcze jedno

Móm nadzieja, co sie niy bydziecie na mie boczyć jak ciepna to we kecie majlowyj razym ze Waszym tekstym.

Piotr Kalinowski (Pioter von Woischnik)

Piotr99@box43.gnet.pl

Roztoméły kamraće Tyšoku

Napiša samto "českémi" litröma.

Rod żech jes za krytyka mojij propozycji (bo to ńy jes nic wéncyj!) zapisu našyj godki. Yno co jo śe ńy zgođa na to, co te abecadło jes "ńywydařöne" - "ńydoköńčöne" ale ja! Ńy wymyślołech nowych znaköw, yno wykořystołech takě co już söm we kođě Latin2 (kaj jes i polskie abecadło). To co ńy były one używane do zapisu našyj godki (może były, ale yno we Českij Republice) ńy značy wcale, co skuli tego söm już złe. Myślołżech już o tym doś pora lot i "českě" abecadło mě nojbařij do zapisu našyj godki podchođi. Choć faktym, co dodołech pora nowych znaköw i zméńyłżech sposöb zapisu. I ńy chođéło śe yno coby naszo godka röżńyła śe od polskij we piśmě (to tyż), ale bařij chođéło mě śe o to coby stracéło śe "mazuřyńe" (seplyńyńe) kěre wystympuje na pöłnocy Görnego Ślönska (kaś granica na linji Pěkary - Opole). Som méšköm na pöłnoc od Gör Tarnowskich i u mě śe "mazuřy". Přy zapiśe polsköm trakskrypcjöm śe tego ńy do wyćepnönć (učöm nos we polskich škołach, jak mo śe čytać jako głoska).

Skuli tego tyż zastömpéłżech znak "ó" znakém "ö". A sposoböw zapisu tyj głoski, kěryj poza našöm godköm żech ńy treféł, wiđôł żech już doś pora. I wšyskě söm oparte na znaku "o". A bezcoch wybroł "ö"? Kěj "cołki śwăt" wé co jes to ménđy "o" a "e"? Znaku tego ńy używajöm poza Ńymcoma i Wyngroma żodne inkše nacje, a jak śe to godo na Wyngrach tego ńy wém. Na głoska méndzy "o" a "e" Angliki stosujöm zapis "oe", we Skandynawii pišöm to "ø", a we inkšych godkach żech takij głoski ńy słyšoł. Może i moće recht, co bydzie to šterować bajtlöw, kěj bydöm śe učyć ńyměckégo, ale bezto tyż muśołby to być inkšy znak od "ö" i tyż od "ó" (ze polskim tyż mogöm być problymy). Jak moće jako dobro propozycjo, kěro měśći śe we kođě Latin2 to dejće mě znać.

Nastympny znak co Wöm śe ńy podobo to "đ", kěre we żodnym ze słowăńskich godek (a přynajmnij tych co je znom) ńy wystympuje. Na raźe (bo to jes yno propozycjo) zastympuje u mě głoski "dz" i "dź". Česki, morawski i słowacki söm kupa twardše i tam ńy ma takij głoski (jes yno "d"). Polski ("dz") ani ńyměcki ("ts") zapis tyj głoski mě śe ńy wiđi bo to söm dwuznaki, kěrych chca uniknönć při zapiśe našyj godki.

Wšysko to jes bezto, co łaćińskie abecadło (22 znaki) ńy nadowo śe do zapisu słowăńskich godköw. Ekstra alfabet pod taki zapis wymyślył we IX wěku Św Cyryl, kěry pošeł ochřćić Wělko Morawa. Opar go na greckim abecadle (24 znaki), kěre rozšeřył do kaś 30 znaköw, ale tego jes dalij mało na potřeby słowăńskich godek. My akuratńe söm ze "zachodněgo kryngu kultury europejskij" bezto mušymy opřić abecadło na alfabecie łaćińskim. We polskij godce naličyłżech 36 głosköw (a ńykěre söm zapisywane na pora sposoböw, jak: "ó" - "u", "ch" - "h", "rz" - "ż"). We našyj godce głosköw jes wéncyj, a zapisywańe tyj samyj głoski na pora sposoböw ńy mo synsu. Polski alfabet mo 32 znaki, a poru znaköw ńy do śe wykořystać we našyj godce (přinajmnij jo ich ješče ńy treféł, a doś dużo jezđa po śwěće), głöwńe chođi o "ą" i "ę". Česki alfabet mo 44 znaki i tyż wšyskich ńy do śe we našyj godce wykořystać. Byda poleku tuplikować: "á" - twarde "a", "é" - twarde "e", "í" - twarde "i", "ó"- twarde "o", "ú" - twarde "u", "ý" - twarde "y", "ů" - pośredni ménđy "u" a "o" (u nos na opach), "ď" - ménkě i krötkě "d" podobne do polskěgo "dz" ale urwane, "ť" - ménkě i krötkě "t" podobne do polskěgo "ć" ale urwane.

Ńy pröbuja upodobńać našyj godki do českégo. Našo godka (wbrew tymu co Poloki godajöm) jes bařij zbliżono do morawskégo niż polskégo (ńy godöm sam o tym co jes điśoj, po 70 latach "repolöńizacji", na Ślönsku słychać, yno o tym jak našo godka richtik wyglöndała, bez polskich i ńyměckich nalećałośći). Poloki (np. Miodek) godajöm co we našyj godce zachowoł śe "piękny staropolski język", ale to ńy jes prowda. Našo godka rozwijała śe kole polskégo (a ńy z nim) a na Ślönsku do XVIII wěku uřyndowym był česki (fakt, co był pisany tak jak điśoj polski). Abecadło, kěre kaś 150 lot nazot opracowali Čeśi, jes nojlepšym abecadłym (do điśoj dńa) na zapis słowăńskich godköw. Kořystajöm ze ńego Čeśi, Słowacy, Morawăńe, Słowyńcy, Sorbowie (Łużyce), Kroaci, Bośńacy, a tyż ludy Bałtów (Litwińi i Łotyše). Jes on tyż traktowany jako podstawa do traksrypcji cyrylicy na łaćiński alfabet. Kożdo nacjo ustawăła se go sama do swoich potřeb, ale zasady söm takě same: żodnych dwu i wyncyj znaków (Čechöm śe to już ńy udało, bo ńy wěđöm jak zapisać "ch" coby je odröżńić we godce od "h", a odröżńajöm to i to śe słyšy), konkretńe opracowane zménkčańe i utwarđańe głosek (z tym tyż söm problymy). Opröč tego zapis "česki" dowo tyż pewén efekt psychologiczny, tj. ńy kożdy Polok może go swobodńe přečytać i bezto přestowo traktować našo godka jak gwara polskégo jynzyka.

Co do zapisu českij, čy morawskij godki za pomocöm polskégo alfabetu, to do Wôsny Ludöw taki zapis był stosowany, a nawet jes zachowano dokumyntacjo: "Protokolař Măsta Woźńiki" ze XV-XVII wěku. I möm do ńego dostymp. Ješče pora lot nazot teksty pisane tak traktowane były jak "teksty polskojęzyczne", điśoj już naukowcy godajöm, co söm to teksty "pisane w języku używanym na danym terenie przez ówczesnych mieszkańców". Tak że tyn (polski) sposöb zapisu českégo i morawskégo był już přerobiany.

Różnica ménđy "gwaröm" a "jynzykém" jes płynno. Při ukłodańu podstaw našyj godki opar żech śe na "gwaře pěkarskij", bo tak mě w doma učyli. Ale już śe staröm brać pod uwaga i inkše gwary našyj godki. Yno jes jedyn problym.

Při zapiśe jynzyka muśi być jedyn zapis na jedno słowo, a ńy jak điśoj, co polsköm traksrypcjöm kożdy se piše jak mu śe to wiđi i jes pěronowy chaos.

Jak śe to udo to uratujymy našo godka od śměrći, na co jöm skozała telewizjo (to jes prawđiwo przyčyna, a ńy zapis. Telewizjo i radô śe sucho!). I cynöm za to może być stracyńe śe poru gwar tyj naszyj kochanyj godki. Ale co jes lepij pośwénćić - cołko godka, čy pora jij farböw. Pozatym tak třa ustawić pisowńa, coby dało śe ja röżńe čytać we röżnych čynśćach našego Ślönska, a i poza nim tyż. Wénkše możliwośći do tego dowo abecadło "českě" jak "polskě".

Jo ńy möm wykštałcyńo we tym kérunku, ani śe tyż za fest ńy interesuja tym jak třa ukłodać godka i co ona mo měć. Ńy möm tyż na to za dużo času. Jo kupa času spynđöm na ceśće (Čechy, Słowacjo, Česki Ślösk, Morawy, Polski Ślösk, Polska czy Ńymce) i tych godköw muśołech śe učyć. A trocha talyntu do tego möm. I dowo to kupa wéncyj jak studjowańe "Atlasu" - wybočće, ale to jes prowda. Zapis a godka zawżdy śe röżńöm. Bezto tyż pröbuja "wrazić kij we mrowisko" coby jakoś rušyć sprawa unormowańo našyj godki i zainteresować tym fachmanöw. Ale ńy powinńi to być luđě kštałcyńi na polońistów - bo tak jes ułożöny program, coby ćepnönć im klapka na očy. A mało kěry umi śe wybić ponad program. Pozatym, z tego co śe orjyntuja to żodnyj řečy ńy popchnön do přodku fachman, bo ich učöm, co jes to "ńymożliwe", abo za koštowne. Jo, jak żech już pisoł, żech jes elektrykoř - elektronik - informatyk. Robă we Magistraće i od poru lot pisza kśönżki i artykuły o historii Ślönska, bezto tyż möm dostymp do röżnych starych dokumytnöw (po polsku, ślönsku, česku, łaćinie czy ńyměcku), kaj söm röżne "pröby" zapisu našyj godki. Myślołżech ńydowno o studjach historyčnych, ale ńy chca se zablokować mojego punktu wiđyńo na pewne sprawy (wybrołżech fest ńytypowy sposöb opisywańo historii - bez żodnych komyntařöw - chyba co třa co sprostować). Möm śostra polönistka i godołżech z ńöm o moij propozycji zapisu našyj godki. Nawet jij śe to wiđi bo jes bařij fonetyčno jak polsko.

Co do opérańo našyj godki na ménđynarodowym systymě zapisu fonetyčnego (kaj jes ponad 120 znaków, kěj nom aże tyla ńy třa), ńy mo to wénkšego synsu. Nom do synsownego i pořöndnego zapisu našyj godki třa kaś kole 40 znaköw opartych na łaćińskim abecadle (moim znańym nojlepéj "českich", ale to jes moje zdańe). Nojlepij coby te znaki były wybrane z kodu Latin2 (wybočće, co to robă pod śa, jako informatyk - ale điśoj mało kto już piše na mašyńe, kěro zastömpéły kömputry i sam jes nojšypcij wstawić znaki z inkšych godek, kěj ich třa). Na kodzie Latin2 pracuje cołko Europa Cyntralno, kaj i my söm.

Jak wymyśliće lepšo propozycjo, kaj śe stracöm dwuznaki, i kaj byđě wădomo od razu kěro głoska jes ménko, a kěro twardo, to popřa ja cołkém sercym. Ale tego na polskim ani na ńyměckim alfabecie ńy do śe zrobić. Już żech pröbowoł.

Piotr Kalinowski