Berlin, 12.12.2001

Panie Kalinowski,

Niy biercie mi tego za złe, ale opowoża sie Wóm pedzieć, iże to, jageście do sprawy podeszli, je trocha (coby niy pedzieć: blank) niewydarzóne. Dejcie mi zwolo, że Wóm wyświetla, czamu to tak miynia.

Po piyrsze:
Blank sztucznie wymyślocie nowe znaki. Kożdy rzeczyznawca-fachman widzi na piyrsze obeżdrzynie, iże głównie Wom o to idzie, żeby w piśmie ślónsko rzecz sie odróżniała jak nojbardzi od polszczyzny literackiyj . Postrzód ligwistów sie to nazywo: świadóme rozpodobnienie. Niych sie odróżnio (!), ale tam, kaj sie i w godce różni. Takie znaki jak "đ" abo "ö" ino mylóm, bo dyć po co pisać "ö", pod wiela mómy "ó", abo "đ", kiej momy "dź". Cołki świat miyni bez "ö" dźwiynk pomiyndzy "e" a "o", ino kamrat Kalinowski se wymyślił, iże takie "ö" pierzińsko fajnie wyglóndo na miejscu "ó". Ślónzoki, wierza, chcóm na piśmie widzieć swoja godka. Kómu sie cni za egzotykóm, niech sie uczy godki "bantu".

Po drugie:
Chytóm sie za gowa, jak widza, iże na siła próbujecie zbliżyć ślónszczyzna ku czeskiyj (a możno łużyckiyj ?) rzeczy. Możno myślicie se, że starocie sie przi tym o naszych ziómków zza Olzy abo pamiyntocie przi tym o czeskich wpływach w naszyj godce. Ale wytuplikujcie mi, po jakiymu majóm Ślónzoki z Czechów (o tych z polskiyj stróny ani niy godóm) używać czeskiyj pisownie. Dyć ślónsko godka, tyż od tych zza Olzy, to niy je dialekt czeski. Zapóminocie przi tymu, iże jak ino sie próbowało na Ślónsku pisać w mowie miejscowych, to sie używało liter polskiygo alfabetu (przikład: Akta Miejskie Tarnowskich Gór z 18. wieku), alfabetu, kiery je nojbardzi przistosowany do godki ślónskiyj, bo i polszczyzna literacko jest ślónskiymu nojpodobniyjszo.

Wyobraźcie se, że Morawioki tyż by chcieli mieć swoja pisownia, a ,że pora wpływów polskich sie tam tyż znojdzie, na siła by wprowadzili zapis "rz", "sz", ż" po to ino, coby pokozać Czechóm, iże ich rod niy majóm, i jak blank inakszo jest ta jeich godka. Jeszcze wyjdzie na to, iże Morawioki bydóm pisać "po polsku" a my "po czesku", bez tóż ino, coby pokozać światu, jak sie to różnimy od reszty. Spisanie ojczystej mowy to zbyt ważno przileżytość, coby działać skirz a wele "motywów pozajęzykowych".

Po trzecie:
Przi wszyskich próbach musicie boczyć na jedna sprawa: Pisownia musi być dość "giyntko", coby tekst móg być czytany na roztomaite sposoby, zależne od tygo, z jakiygo ślónskiygo kónta tyn co czyto, pochodzi. Bo niy o to idzie, coby Ślónzokom spod Opolo narzucać gwara Katowic, tym z Katowic zaś kozać uczyć sie po cieszyńsku. Jo by niy chcioł, i byda sie przeciw tymu bronić rynkami i nogami, że w prziszłości, jak tako ślónszczyzna "na piśmie" wkroczy do szkół (a tygo wierza wszyscy sam chcymy), jakieś gwary prudnickie musiały wymierać, bo "norma ślónsko" ich niy uwzglyndnio. Dyć już jedna norma mómy, co bez nia sie nasz ślónski coroz wiyncyj traci ("język ogólnopolski"). Wszystko, co sam robiymy, musi mieć na cylu obróna wszystkich (!!!) gwar dialektu ślónskiygo. Przi tymu nojważniyjszo musi być fonetyka, bo bez niyj ni ma gwary.

Co to znaczy w praktyce ? Dóm Wóm przikład:

W niższych przikładach: ("ã" oznaczo nosowe "a", "å" - głoska postrzednio miyndzy "o" a "a", "ù" - nosowe "u"),


Ślónzok ze zachodniygo działu powiatu Kozielskiygo godo tak (pisza to czysto fonetycznie,pod wiela sie to do):
1. Jåu widzã tù czåurnù krowã uod Drùszczyny (nazwisko).

Ślónzok z Opolo pado tak:
2. Jou widzã tù czåurnù krowã uod Drùscyny .

Ślónzok ze Zabrzo:
3. Jo widza ta czorno krowa od Drónszczyny.

Ślónzok z Kuźni wele Raciborza pado tak:
4. Jo widzam tam czornóm krowam uod Drónszczyny.

Jak by sie to mógło pisać "po ślónsku" ?
Jô widzã tã (abo tóm) czôrnô (abo czôrnóm) krowã òd Drónżczyny.

W podrynczniku by sie to tak mógło (przikładowo) tumaczyć :
"ô" - wymawio sie jak "o", "åu" abo "ou", w zależności od regionu;
"ã" - w wygłosie jak "a", "nosowe a", abo nawet "-am" lub "-ym" (Cieszyńskie);
"ò" na poczóntku słowa: jak "o" abo "uo".
"cz", "sz", "ż" wymawio sie na obszarach mazurzóncych jak "c", "s", "z"

Jedna pisownia ale roztomaito wymowa !

I tak trzeba by działać z kożdóm cechóm gwary. Przi czym trzeba wiedzieć, iże niy wszystko do sie tak wyónaczyć i wtedy trzeba by dać przizwolynie na dwie abo nawet wiyncej możnośći n.p.
"tã rynkã" abo "tã rãkã" ("tę rękę");
"baba z chopym" abo "baba z chłopã"
"wiym" abo "wiã" ("wiem")
"bydã" abo "bãdã" ("będę")
w myśl prawidła:

Tam kaj sie to godzi, jak nojwiyncyj gramatycznych oboczności !

To samo tyczy sie słownictwa, co sie go używo ino na czynści Ślónska. Lepszi niech sie wszystkie Ślónzoki uczóm nowych ślónskich słów, jak majóm zapóminać stare. I tu musza mocno zwyzywać kamrata Kulisza, co nóm chce nom przimusić jakeś jedyne wónskie "normy", bo mu sie zdo, iże jedna norma wyrobio silno literacko rzecz, a reszta to na hasiok . Dyć kamracie Kulisz !: tako norma to my już mómy i to nos właśnie sztyruje i skuli tygo chcymy mieć ślónsko pisownia...

Z jynzykiem je tak, jako ze wszystkim inkszym w życiu: bez fachowyj wiedzy niy poradzisz ździałać dobryj roboty. Dóm Wóm i wszystkim, co pójdóm we wasze ślady, dobro rada: nie zabierejcie sie do dzieła, zaczym niy przestudiujecie 100 razy tam a nazod "Atlasu językowego Śląska" Alfreda Zaręby. Wtedy bydziecie widzieć, iże "to ślónskie" niy wszyndy jest takie, jak Wy je z doma znocie. Oprócz tygo przidałoby sie znać choć jedyn inkszy słowiański jynzyk i starości jakiyjś mniejszości bezpaństwowyj (kaszubski abo łużycki). Bez spełniynio tych wymogów dejcie se lepi pokój.

Co myślicie ? Na wartko odpowiydź już sie festelnie ciesza. Tukej abo poślijcie mi ymilka.

P.S: A jak my już sóm w tyj przileżytości, to już zaniedugo ogłosza w internecie nowo propozycja ortografie a gramatyki (zno ftoś jakeś ślónske słowo na "propozycja" ?) podle wiedzy lingwistycznyj o wszystkich gwarach ślónskich.

Grzegorz Wieczorek "Tyszok"

gwieczor@rz.uni-potsdam.de