Autonomja Śląska
Il. Kompetencje ustawodawstwa i samorządu śląskiego
Art. 4.
Dla ustawodawstwa Sejmu Śląskiego są zastrzeżone sprawy następujące:
W następujących sprawach prawa wydawać może tylko Sejm
Śląski. W sprawach tych nie wolno obowiązujących dla Śląska ustaw uchwalać Sejmowi Polskiemu, ani też w sprawach
tych nie może rozporządzać rząd warszawski.
1) Ustawodawstwo o używaniu języka polskiego i niemieckiego w służbie zewnętrznej
wszelkich cywilnych władz i urzędów na obszarze Śląska.
Sejm Śląski stanowić będzie o używaniu języka polskiego i
niemieckiego na Śląsku. Nie wolno więc przepisów takich wydać ani władzom państwowem ani wojewodzie lub Radzie
Wojewódzkiej. Nim się sejm pierwszy zbierze, może na mocy art. 29 Tymczasowa Rada Wojewódzka wydać tymczasowe
przepisy, ostateczne przepisy jednak wyda Sejm Śląski. Sejm Śląski na mocy traktatu międzynarodowego z dnia 28
czerwca 1919 roku winien uwzględnić art. 7 tegoż traktatu, który w tłumaczeniu podany jest w uwagach do art. 3
niniejszego statutu. Sejm Śląski będzie się mógł wzorować na przepisach językowych w Poznańskiem i na Pomorzu,
o których mówi adwokat dr. Kollenscher (Die polnische Staatsangehörigkeit. Berlin 1920. str. 48), że dotąd wydane
przez Polskę przepisy nadawają Niemcom więcej praw, aniżeli tego wymaga wymieniony traktat. Sejm Śląski może
jednak wydać tylko przepisy dla władz i urzędów cywilnych. O używaniu języka niemieckiego wobec władz wojskowych
i przez władze wojskowe stanowią Sejm Polski i rząd polski.
2) Ustawodawstwo o ustroju śląskich władz administracyjnych i o samorządzie
powiatowym i gminnym, tudzież podział administracyjny Śląska.
Sejm Śląski mocen będzie uznać dotychczasowy podział Śląska
na powiaty, ale taksamo będzie mógł powiaty podzielić i potworzyć inne powiaty.
Gminy zatrzymują dotychczasowe prawa, ale Sejm Śląski może
gminom nadać inny ustrój, inne prawa, i może władzę amtowych znieść (art. 4 lit.. 4) i oddać sołtysom albo
może wogóle zaprowadzić w miejsce amtowych inne władze. Sejm Śląski będzie też mógł i musiał poznosić
okręgi dworskie (Gutsbezirke), i to już ze względu na reformę rolną. Ponieważ do Sejmu Śląskiego będą
należały tylko osoby zamieszkałe na Śląsku i przez mieszkańców Śląska wybrane, należy się spodziewać, że
Sejm się pod tym względem będzie kierował względami na potrzeby ludności śląskiej.
Taksamo może Sejm Śląski prawa starostów (landratów)
ścieśnić lub rozszerzyć.
Sejm Śląski ustanowi, w jaki sposób będzie się wybierało
sołtysów, starostów radnych gminnych i sejmiki powiatowe. Sejm Śląski też uchwali ustrój urzędu wojewódzkiego,
to znaczy, że określi prawa wojewody i rady wojewódzkiej. Nie wolno jednak ścieśniać tych praw, które statut
organiczny władzom tym już nadał (uwagi do art. 26 i 27). Dalej winien Sejm Śląski utworzyć te urzędy, które
statut organiczny przewiduje, a więc Skarb Śląski (art. 5), Izbę obrachunkową (art. 14) i pewne sądy
administracyjne (art. 39).
Streścić można lit. 2 tak: Sejm Śląski będzie stanowił o
prawach gmin, o prawach powiatów i prawach wojewody i Rady Wojewódzkiej.
3) Ustawodawstwo sanitarne w zakresie hygieny publicznej i samorządowych urządzeń
sanitarnych z wyjątkiem przepisów o zwalczaniu chorób zaraźliwych i zaraz zwierzęcych.
Polskie prawo o zwalczeniu chorób zaraźliwych i zaraz
zwierzęcych będzie obowiązywało także na Śląsku. Dotąd w Polsce obowiązuje ustawa z dnia 25 lipca 1919 r. {Dziennik
Ustaw 1919 poz. 402). Pozatem przepisy dotyczące zdrowia wydaje Sejm Śląski. Sejm Śląski określi więc prawa
lekarzy powiatowych, o ile im praw nie nadaje wymieniona ustawa z 25 VII 19 r. Sejm Śląski stanowi o zakładach
leczniczych, o szkole akuszerek, o domach obłąkanych itd.
4) Ustawodawstwo o organizacji sił policyjnych i żandarmerji.
Dotychczasowa policja i żandarmerja niemiecka nie cieszyła się
zaufaniem ludności polskiej. Sejm Śląski może policję i żandarmerję taką zaprowadzić, jak to będzie uważał
za potrzebne. Sejm Śląski wyda przepisy, jak się urzędnicy policji i żandarmerji powinni zachowywać wobec
ludności, wyda przepisy, czego się każdy urzędnik powinien nauczyć, jak będzie uzbrojony i umundurowany, jakie
będzie pobierał pobory, jakie policjant i żandarm będzie miał prawa. Polska zaprowadza policję na system angielski.
Śląsk może system ten przejąć ale może i inny system wybrać.
5) Ustawodawstwo o policji budowlanej, ogniowej, drogowej i o utrzymywaniu dróg lądowych.
Przepisy, jak i gdzie wolno budować, jak się każdy powinien
zabezpieczyć na wypadek pożaru i przepisy o straży ogniowej, przepisy policyjne o drogach Sejm Śląski może
zmienić wedle upodobania.
Taksamo może Sejm Śląski zmienić dotychczasowe przepisy o
utrzymywaniu szos i dróg i zastąpić je innymi przepisami.
6) Ustawodawstwo w zakresie szkolnictwa ogólnokształcącego oraz zawodowego wszelkich
typów i stopni.
Wszelkie prawa dotyczące szkół oddano Sejmowi Śląskiemu. On
więc uchwalić może, od którego roku dziecko winno uczęszczać do szkoły, jakie mają być szkoty uzupełniające
(Fortbildungsschule), gdzie ma być gimnazjum lub seminarjum. Sejm Śląski może utworzyć własny uniwersytet śląski
akademją handlową, politechnikę, akademję górniczą itd. Wyższe zakłady naukowe koniecznie trzeba na Śląsku
utworzyć, by dzieciom biedniejszych mieszkańców ułatwić studja. Sejm Śląski też będzie stanowił, jakie
wykształcenie w przyszłości otrzyma nauczyciel, jak się będzie uczyło w szkołach, i jakie mogą być szkoły
prywatne.
Że językiem wykładowym w szkołach będzie język polski, jest
rzeczą jasną. Ale dla dzieci niemieckich trzeba będzie także utrzymywać szkoły niemieckie.
Art. 8 traktatu międzynarodowego z dnia 28 czerwca 1919 r.
obowiązuje i Sejm Śląski. Art. ten opiewa, że obywatele polscy, którzy należą do jakiej narodowej, wyznaniowej
lub językowej mniejszości, cieszyć się powinni równem wymiarem praw i temi samemi prawnemi i rzeczywistemi
gwarancjami co i inni polscy obywatele. Przysługuje im mianowicie prawo na swój koszt utworzyć instytucje dobroczynne,
instytucje religijne i socjalne, szkoły i zakłady wychowawcze, temi instytucjami kierować i je dozorować, i mają
też prawo w tych instytucjach dowolnie używać swej mowy i wykonywać obowiązki swego wyznania.
Niemcy, protestanci i żydzi mogą więc, o ile im nie wystarczy
to, co im państwo da, założyć własne lazarety, budować własne kościoły, mieć własne cmentarze, mieć własne
szkoły wszelkich typów i stopni. Muszą atoli sami te instytucje finansawać.
Pozatem przepisuje art. 9 wym. traktatu, że rząd powinien się
starać, by tam, gdzie mniejszości narodowe mieszkają w większej liczbie, były także szkoły z językiem
wykładowym tych mniejszości, i że przy podziale środków publicznych na cele wychowawcze, religijne lub dobroczynne
trzeba odpowiednio uwzględnić i te mniejszości.
7) Ustawodawstwo w sprawach wyznaniowych z wykluczeniem spraw kościelnych, wchodzących
w zakres polityki zagranicznej (konkordat).
Z ustawodawstwa w sprawach wyznaniowych zatrzymała Polska te
tylko sprawy, których ze względu na prawo narodów nie można oddać do kompetencji Śląska. Wszelkie traktaty
międzynarodowe, które dojdą do skutku pomiędzy Polską i papieżem (konkordaty) lub innem państwem, może tylko
Polska zawierać, ponieważ to jest przyjęte przez prawo narodów, a za wykonanie takich traktatów odpowiada rząd
polski, cała Polska, ale nigdy tylko część Polski. Wszelkie ustawodawstwo pańswowo-kościelne jest przekazane
Sejmowi Śląskiemu. Sejm ten będzie stanowił w przyszłości o prawach gmin kościelnych, o prawach zakonów, o
święceniu niedzieli i świąt tak katolickich jak protestanckich, o stosunku kościoła do szkoły, o udzielaniu
religji w szkołach, o prawach towarzystw wyznaniowych, a prawach księży, o budowie kościołów, i cmentarzy, o zarządzeniu
majątkiem kościelnym, o prawach parafian itd.
Sejm Śląski będzie właściwą władzą do uregulowania praw i
obowiązków patronatu i do zarządzenia zniesienia patronatów. Wszelkie zmiany tutaj nastąpić będą mogły tylko za
zgodą kościoła, który jest stroną interesowaną. Zniesienie patronatów często będzie musiało nastąpić, by
umożliwić szybsze przeprowadzenie reformy rolnej. Trudno parcelować majątki wielkie, które są obciążone
patronatem, ponieważ patronat ma szereg obowiązków względem kościoła, a te obowiązki musieliby nabywcy parcel
gruntu patronackiego przejąć, co się ani ze względu na kościół ani na nabywców nie zaleca. Musi się więc
wyszukać sposoby, by odszkodować kościół i by ludność mogła nabywać grunt bez ciężarów.
Żydom zastrzega art. 11 międzynarodowego traktatu z dnia 28 VI
19 prawo, że w soboty nie potrzebują stawać przed sądem, i że na sobotę nie wolno ustanawiać wyborów, w których
żydzi brać mogą udział. Do pełnienia służby wojskowej, obrony kraju i utrzymania porządku publicznego atoli
Żydzi i w sobotę są zobawiązani.
8) Ustawodawstwo o zaopatrzeniu ubogich i o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa.
Wszelkie ustawodawstwo dotyczące troski o biednych przekazano
Sejmowi Śląskiemu. On więc wydać może nowe albo zmienić dotychczasowe prawa, może uregulować obowiązki gmin
wobec biednych i niezdolnych do pracy, może wybudować schroniska dla takich biednych. Sejm Śląski może wydać lub
zmienić prawa o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa, może uchwalić, w jaki sposób takich ludzi można zmusić do
pracy, jakiej podlegają karze i kiedy i na jaki czas ich można umieścić w domu pracy, gdzie będą musieli ciężkie
wykonywać prace. Taksamo może Sejm Śląski zarządzić, że takich ludzi sąd może przekazać do rot, które pod
dozorem policji będą musiały naprawiać i budowac drogi w okolicach, gdzie jest trudno o robotnika albo gdzie jest
praca ciężka.
9) Ustawodawstwo we wszystkłch sprawach, których przedmiotem jest ustawowa organizacja
zawodowa rolnicza. organizacja kredytu rolniczego, komasacja gruntów, wytwórczość rolnicza lub leśna oraz
uprawianie i używanie przeznaczonych na nie obszarów, jako to: leśnictwo, polowanie, rybołówstwo, chów bydła,
ochrona pól (policja polowa) i zarządzenia celem tępienia szkodników rolnych i leśnych.
Zawodową organizacją rolniczą, nazywamy, zrzeszenie się
obywateli ziemskich lub małorolnych lub też robotników rolnych w celu obrony swych interesów albo celem kształcenia
się. Ustawową jest taka organizacja, o ile dla niej wydano prawo, dające jej możność występowania wobec władz
jako prawem powołanej zastępczyni praw danej warstwy ludności. Na Górnym Śląsku mają obywatele izbę rolniczą
(Landwirtschaftskammer). Sejm Śląski tę instytucję może zatrzymać, ale może zmienić jej ustrój, a taksamo rnoże
zaprowadzić podobną instytucję dla małorolnych.
Taksamo może Sejm Śląski organizować kredyt rolniczy.
Obywatele ziemscy mają ziemstswo (Landschaft), które im ułatwia kredyt pod dozorem rządu. Taką instytucję może
Sejm Śląski stworzyć również dla chłopów, a jej kasę zasilać z funduszy wojewódzkich w myśl lit.15 art. 4.
Taksamo może Sejm Śląski wydać przepisy lub zmienić
dotychczasowe o komasacji gruntów. Gospodarze często mają grunta podzielone na mniejsze kawałki w różnych
częściach gminy. Zagospodarowanie jest w tych wypadkach często połączone z trudnościami, a często trzeba
utrzymywać niepotrzebnie drogi i miedzę, które nie przynoszą korzyści. Na żądanie gmin albo gospodarzy, można
podzielić grunta we wsi w inny sposób i przydzielić gospodarzowi każdemu jeden cały szmat ziemi. O ileby ktoś mial
ponieść szkodę, musi otrzymać wynagrodzenie w pieniądzach. Prawo, które postępowanie takie reguluje wydać może
Sejm Śląski. Może naturalnie i dotychczasowe prawo zatrzymać albo zmienić.
Sejm Śląski może uchwalić prawa i fundusze na podniesienie
wytwórczości rolniczej i leśnej. Jest to ze względu na wielką, liczbę robotników na Śląsku rzeczą ważną.
Sejm Śląski może upoważnić urzędy lub jakieś towarzystwa da sprowadzenia nasion za pośrednictwem władz, może
osobie lub instytucji powierzyć wypróbowanie nasion, może utrzymywać stadniny, może wydać przepisy o rybołówstwie
i przyczynić się do podniesienia rybołówstwa. Może prawo o polowaniu uregulować wedle własnego uznania.
10) Ustawodawstwo o meljoracjach rolnych.
Melioracją nazywamy ulepszenia, które regulują nawodnienie
ziemi w celu polepszenia wydajności ziemi. Ulepszenia takie n. p. drenowanie mogą zaprowadzić gminy, tworząc spółki,
na mocy praw i pod kontrolą a zwykle i pomocą władz. Ustawadawstwo, dotyczące meljoracji oddano do właściwości
Sejmu Śląskiego.
11) Ustawodawstwo wodne łącznie z ustawodawstwem o budownictwie wodnem z wyjątkiem
ustawodawstwa o sztucznych drogach tudzież regulacji rzek żeglownych i granicznych.
O budowie i utrzymywaniu kanałów, o rzekach spławnych i rzekach
granicznych decyduje państwo. Kanały i rzeki spławne mają służyć interesom całego państwa, a za rzeki graniczne
odpowiada wobec sąsiedniego państwa Polska. Dlatego o tyle przechodzi prawodawstwo na Polskę. Ustawy dotyczące
jezior, stawów, rzek mniejszych itd. będzie wydawał Sejm Śląski. Do jego kompetencji też będzie należało
prawodawstwo dotyczące młynów wodnych.
12) Ustawodawstwo o zaopatrzeniu ludności śląskiej w energję elektryczną dla celów
prywatnych i publicznych.
Sejm Śląski stanowić ma, w jaki sposób wyzyskać zakłady
elektryczne dla potrzeb ludności, gmin, powiatów i województwa, by ułatwić zaprowadzenie światła elektrycznego,
prądu elektrycznego dla maszyn i dla urządzeń rolniczych. Jednem słowem: o wyzyskaniu energji elektrycznej
wytwarzanej na Śląsku stanowi Sejm Śląski. On zmienia i wydaje wszelkie prawa dotyczące energji elektrycznej.
13) Ustawodawstwo o kolejach drugo- i trzeciorzędnych (lokalnych) oraz o komunikacji
elektrycznej i motorowej.
Wszelkie prawa o budowie tych kolei, ich utrzymywaniu i używaniu,
o kolejkach elektrycznych lub motorowych, o połączeniu miejscowości jakąbądź komunikacją elektryczną lub
motorową wydaje Sejm Śląski. O głównych kolejach decyduje art. 11.
14) Ustawy przeciwko lichwie 1), tudzież ustawodawstwo, zmierzające do ukrócenia
spekulacji 2) na każdem polu (spekulacji nieruchomościami, skup towarów, kwestja mieszkaniowa itd.)
1. Lichwa jest wyzyskiem ludzi opartym na nieświadomości,
trudnem położeniu, lekkomyślności, niedoświadczeniu życiowem itd, wyzyskanego. Lichwiarzem jest, kto w czasie, gdy
brak pewnych towarów, towary takie sprzedaje z zarobkiem zbyt wysokim, albo kto wyzyska biedę innego, by na nim
zarobić nieuczciwie. Sejm Śląski może prawa obowiązujące przeciwko lichwie zmienić, obostrzyć, może nawet
zaprowadzić karę śmierci na lichwiarzy.
2. Spekulacją nazywamy zakup lub sprzedaż, każde wystaranie
się o rzeczy ludności potrzebne, w nadziei, że się podniesie albo że się uda sztucznie podnieść cenę tych
rzeczy, by w ten sposób zarabiać. Spekulacji wytępić nie można,ale ją trzeba zwalczać tam, gdzie szkodzi ogółowi.
Można uniemożliwić skupowanie gruntów, by grunt jak najprędzej z zyskiem sprzedać, można uniemożliwić
nieusprawiedliwione pod wyższanie komornego, można przeszkodzić, by ktoś skupił ten lub ów towar i potem sprzedawał
po cenach wygórowanych. Nie każdy jednak, kto podnosi cenę, jest lichwiarzem, bo może mieć na to słuszne powody.
Zwalczać wolno tylko nieuczciwość. Spekulacja jest często także lichwą. Zwalczanie lichwy i spekulacji może
nastąpić w różny sposób. Można ustanowić ceny maksymalne, można zaprowadzić gospadarkę przymusową pod
kontrolą władz, można kontraktom lichwiarskim odmówić ważności prawnej, można przedmioty lichwy i spekulacji
skonfiskować i można lichwiarzy i spekulantów karać. Ale rząd też może zakupić towarów, jakie ukrywa kilka
jednostek, za granicą i rzucić nawet z stratą na rynek po cynach nizkich i zrujnować w ten sposób materjalnie
lichwiarzy i spekulantów. Te sposoby walki można także połączyć. We wszystkich tych sprawach ma rozstrzygać dla
Śląska Sejm Śląski. On też musi wyposażyć w potrzebną władzę urzędy, by mogły, skutecznie lichwę zwalczać.
15) Ustawodawstwo w sprawie zakładów użyteczności publicznej względnie w sprawie
robót publicznych, dokonanych na koszt Skarbu Śląskiego, tudzież w sprawie dotowanych z Skarbu Śląskiego spółek
akcyjnych lub kooperatyw.
Śląsk może na mocy uchwały Sejmu Śląskiego w sposób przez
ten sejm uznany utrzymywać i budować zakłady, które mają służyć celom publicznym, bądź to zakłady
dobroczynności, bądź też inne zakłady, które dla dobra ogółu są potrzebne. O sposobie zarządzania tymi
zakładami stanowi Śląsk.
Roboty publiczne wolno Śląskowi dokonywać na koszt Skarbu
Śląskiego. Są to roboty wy znaczone dla zmniejszenia bezrobocia albo dla wykonania prac, z których korzystać może
cala ludność albo które są dla dobra ludności potrzebne lub korzystne. Nie koniecznem jest, by Skarb Śląski
koszta tych robót ponosił, ale musi roboty te finansować, musi koszta wyłożyć. Można zarządzić komunikację, która
się zaleca i która się będzie opłacała w przyszłości, albo można wybudować kosztem Skarbu Śląskiego domy na
uniwersytety ludowe, które coprawda nie będą przynosiły zysków w pieniądzach, ale się będą przyczyniały do
kształcenia ludu.
Województwo Śląskie może się posługiwać do zaopatrzenia
ludności w towary, nasiona, sztuczne nawozy itd. lub też do polepszenia uprawy roli albo do zaprowadzenia jakiej
gałęzi przemysłu towarzystwem akcyjnem lub spółką. Województwu wolno za uchwałą Sejmu Śląskiego takiemu
towarzystwu albo takiej spółce udzielić dogodnej pożyczki albo też na czas jakiś przejąć udział w stratach.
Prywatny kapitał nie zawsze jest zbyt silnym lub odważnyn i potrzebną mu jest pomoc rządu, a rząd tej pomocy
udziela, gdy czynność dotowanego towarzystwa służy dobru ludności. W tych wypadkach ostateczne rozstrzygnięcie o
udzieleniu pomocy, jej formie, udziale w zarządzie towarzystwa lub spółki i dozorowaniu jej przysługuje Sejmowi
Śląskiemu. Naturalnie może Polska w takich wypadkach także udzielić pomocy, ale wtedy decyduje Sejm Polski, a o ile
pomocy udzielą i Polska i Województwo, musi stanąć równobrzmiąca uchwała tak Polskiego jak Śląskiego Sejmu.
16) Ustalenie dorocznego budżetu śląskiego i zatwierdzenia zamknięć rachunkowych,
zaciąganie pożyczek wojewódzkich, zbywanie, zamiana i obciążanie nieruchomego majątku wojewódzkiego i przejęcie
gwarancji przez Skarb Śląski.
Sprzedaż publiczna rent i innych obligacji wojewódzkich śląskich może być
dokonywana poza granicami Śląska tylko za zezwoleniem Ministerstwa Skarbu.
O wydatkach Śląska stanowi Sejm Śląski. On ustala co rok,
jakie Śląsk będzie miał dochody i rozchody, co będzie trzeba pokryć podatkami i opłatami. Jemu też przysługuje
prawo kontroli, czy nie wydano pieniędzy, które przez Sejm nie były uchwalone. On też zatwierdza zamknięcie rachunków.
Nie zawsze można pokryć wydatki z dochodów zwyczajnych, gdy trzeba budować wielkie zakłady albo gdy z innych
przyczyn są wydatki nadzwyczajne. Wtedy wolno Sejmowi uchwalić zaciągnięcie pożyczki, którą można pomału
spłacić. Można zaciągnąć pożyczkę zwyczajną albo przez wydanie obligacji lub rent, papierów na pewną sumę za
wyznaczonym procentem a płatną w czasie przez Sejm określonym. Renty te i obligacje wolno jednak sprzedawać tylko na
Śląsku, a za pozwoleniem Ministra Skarbu w całej Polsce. Sejm ten może własność wojewódzką sprzedać, darować,
zamieniać i obciążać i może przejąć gwarancję. I to są prawa tylko Sejmu, nie zaś wojewody lub innego urzędu
lub innej władzy.
17) Nakładanie podatków i opłat publicznych śląskich stosownie do przepisów ustawy
przewidzianej w art. 5.
Autor: Wolny
