W naszym antryju wisi staro fotografia z roku 1942, na keryj piynć pokolyn pozuje we Foto-Atelier "Maron"
w Zoborzu. W pojszczodku siedzi Josefa, starka moji mamy. Po lewyj stoji jyj cera Marcellina, oma moji mamy z jyj cerom
Agnysom, mojom omom, mamom moji mamy. Po prawy moja mama, kero trzimje mje na rynkach, akurat trzi tydnie na swiecie.
Wszystke moje przodki trefiyli do Konczyc z rostomajtych stron. Moj opa Franz z czeskyj strony a staroszek moji mamy
spod Opola. Jego przodki byli Hugonotami. Downi żodyn niy pytoł: Polok, Czech abo Niymiec? Zyło sie z tego, co dała
ziymia a niskorzy z roboty na grubach. Boło ciynżko, ale swojsko, bo wszyscy w gryźli sie w ta ziymia miyndzy
Czarnawkom i Kanarym, w swoje, w Heimat-ojcowizna. Wiymy, że bogaty żyje z biydnego a biydny z roboty. Tak boło zawdy,
tak jest i tak bydzi dali. Moj opa Johann, łojciec mojego papy szporowoł tak dugo, aż wybudowoł jednosztokowy,
ajnfachowy dom, kery stoji do dzisiok na ul. Sitki nr.5
No a potym wielko polityka zaczła przewracać ludziom w gowach wszystko ku frojdzie tych w Warszawie i tych w
Berlinie. Piyrszo wojna, powstania, w kerych brat strzylol do brata, bo dali im gywery do ronk. Alianty podzielyli
swojich na pół. Wto pytoł ło recht? Granica szła przez rodziny i somsiadów. Niy boło ajnfach, ale żyć trzeba
dali. Każdy drugi boł elwrym, biyda i głód. Szmugel przez Czarnawka boł normalny, jak amen w kościele. Z czegos
musioł czowiek żyć.
Tak szło, aż niyjaki Adolf w Berlinie padoł: to wezna se nazot. Po jednyj i drugiyj stronie łoblykli zaś chopów
w uniformy i zaczła sie drugo wojna. Krew, lagry i miliony zabitych. Nasze mamy płakały ło łojców i bratów,
ciotki ło ujków a dziołchy ło jich karlusów. Jak sie ta wojna skonczyła, prziszli Rusy i ludowo władza. Tych, co
zostali przi zyciu wywiyźli do lagrów. No ja, sztrafa musi być. Wiela z nich prziszło nazot? Wiela przeżyło? W
lagrach po okupancie boło dużo miejsca na ta reszta, na tonio siyła do łodbudowy. Wto niy uciyk na czas, tego
wygnano. Na nasze prziśli inksi. Naroz wszysko boło "łod wieków polske". Hanysowo tragikomedyjo zaczła
sie na nowo.
Ci, co przeżyli, prziszli z lagrów nazołt do dom - somsiedzi, krewni a niyskorzy i mój papa. Z dalekego
Magdeburga przyjechali opa Franz i oma Agnysa. Wszyscy prziszli nazot, do Konczyc, na swoje. "Na swoje" niy
istnialo. Co boło nasze, boło poniymiecke - pech, kosa.
Calo rodzina, jedynoście ludzi musiała miyszkac "komorom", jak sie to downi godało - kuchnia i izba u
Bochynka. My wszyscy byli bez praw łobywatelskich. Wto chcioł przeżyć, musioł iść na szaber. Wodzionka, knobloch,
cebula, kartofle a z cukerriby syrop - mały luksus. MO i UB robioło swoje a głod swoje. Bele kedy, ło bele psinco szło
sie "za szwedzke gardiny" a gumiknypel przipominoł, wto teraz mioł do godki.
Życie szło dali. Dowano zaś listy do podpisanio: Polok, abo Niymiec? Moj papa napisol "Slonzok". Na tym
szpasie niy znali sie ale ci z wiyrchu. Trzi tydnie siedzioł za gitrami. Jak prziszoł z milicji nazot, pedziol: Dej mi
spokój z tom pieronskom politykom. Zdziebko niyskorzy opa Franz i papa dostali robota na dole, na makoszowskiyj grubie
a ciotka mamy, moja tanta Truda na hołdzie w Bielszowicach. Zaczlimy życ - starczoło na omasta, chlyb, kartofle,
sledzie i to, co boło na kartki - piyrszy dobrobyt.
Potym z przidziału dostalimy miyszkania: na Beskidzkiej opa i oma, starka, oma i ciotka mamy tyz a my na Oswięcimskiej,
u Kwalka. Jak opa Johann umarł, przekludziylimy sie "na swoje", ale za płat, bo dom nalezoł downo do
panstwa, boł przeca poniymiecki. Kuchnia, izba i mało komora. Haźle boły na zadku w placu, woda w siyni. Lepszy
pimpel w rynce, niż briwa na dachu, myśloł downi papa.
Wto urodzioł sie na Adolf-Hitler-Strase 5 a teroz musioł miyszkać na Oświęcimskiej 5 mioł tuplowanego pecha.
Joch mioł siedym lot, jak musiołżech sciyrpiećc wołanie w szkole tak a w doma tak. Dekretym gen. Aleksandra
Zawadzkiego zamiyniyli nom nasze miona na inksze i to "na własna prośba". Tyn dokumynt mom do dzisiok. Z Schöfera
zrobiyli Wilczka, z Palmera Paprotnego, z Wernera Antoniego a z Horsta Jozefa. Szpas musi być, pedziol papa. Zamiast
godać, musielimy mówic. Konopnicka, Prus, Sienkiewicz, Słowacki, Mickiewicz - literatura obowionzkowo zrobioła swoje.
Trzi lata niyskorzy wstydziołżech sie juz za Annela i Vichtora, mojich rodzicow. Nasza rechtorka przezywała nos łod
gupich krowów, abo hitlerowskich synów. Za bele co bioło sie nołs po rzici, abo po rynkach. Czasym wołała mje pani
Genowefa do tabuli "konina", bo myślala, że moje miano pochodzi łod "Horse", angelske konserwy.
Jak żech niy stanoł, to w dziynniku napisała dwója ze sprawowanio. Wiela gorzi boło z tymi, co nazywali sie kedyś
Hermann, Adolf, abo Kurt. Papa i mama godali w doma cicho po niymiecku a gośni po naszymu. Tako inkszo godka niy śleci
przeca narołz komu z nieba, abo?
Tyż w tym czasie ujek Emmanuel napisoł nom z Niymiec list, w kerym boło coś, czego do dzisiok niy umia spokopić.
Szło zaś ło polityka i konczycki dom. Potym ujek Willibald i ciotka Erna dololi łoleju do łognia i wszyscy wadziyli
sie ło jakejś papiory - swada w cały familyji. Papa klon a mama beczala po nocach.
W roku 1951 szołżech do piyrszy komuniyji św. Tanta Truda podarowala mi rożaniec, św. Antonika i "Droga do
nieba". Opa i oma kupiyli mi swiyczka i taszyntuch, papa kupioł kajś na lewo czeske, czorne szczewiki a mama
usztrikowała mi biołe kniesztrymfy. Pożyczony komunionanzug boł dwa numery za srogi.
Dwa dni przedtym: Vichtor, weś koło i jedż za bana do Olbricha po ta łobiecano gynś, pedziała mama. Za kwila z
dworu papa nazot: Annela, kery pieron chachnoł mi ta nowo luftpumpa? Mama: niy snokwiej, gibej sie trocha, bo muszymy iść
jeszcze do Kuczery z kołoczym. Jak pojedziesz nazot, weś tyż łod omy te kreple. W doma pucowało sie łod tydnia a w
sobota łod połednio chodzioło sie po delówkach ino po wyłożonych gazetach. W lufcie czuć boło na lepsze mydło i
wanilja. Po połedniu szołżech z papom jeszcze do golacza Korszewskego, na ul.Paderewskiego, kery zrobioł mi fajny
szajtel. Na wieczór wyciongła mama z komory cynkowo wanna, do kery wloła srogi kastrol wrzoncy wody i dwie konewki
zimnyj. Joch musioł sie w tym czympnoć tak dugo, az bołżech "richtig czysty".
No a potym bół fajer - kościoł, procesyjo, skrziwiono łod slonca swiyczka i fleki na cudzym ancugu. Łobiod ważoła
nom Wichtora Bonczka. Boła nudelsupa, biołe klóski modro kapusta a we srogiyj bratfanie gynś i tusto sołza. Joch
dostol cało kitka. Prziszła cało rodzina, moja połtka Anna z jyj chopym i mój potek Jorg, kery groł na swojym
banjo rostomajte stare szlagry. Chopy grali w szkata, baby klachały a jo jołd po kryjomu szokolada. Do kołocza i
krepli boła bonkawa. Moja potka zrobioła piyrszy szluk, łotwarła gymba, jakby wypioła liter zoftu z citrony, jyj łoczy
wylazły na wiyrch a potym wystynkala: Vichtor, pieronie, skond mosz tyn kafyj? To boł szpas. Przedtym mielyli w mlynku
korzynie i razym z kafejem wciepli wszysko do gornka. Boło richtig fajnie, pedzieli na wieczór moja starka Marcellina,
joch umiałaby z radości teroz płakac.
Szoł rok za rokym - szkoła, kościół, gruba i robota w doma. Łod maja ażz na podzim chodziyli my do szkoły
boso. Na placu grali my we fusbal a na wieczór na szukanie. Czasym jakoś baba wrzeszczała z łokna: wy gizdy, wy
beskurcyje, wy najduchy, niy róbcie tela larma, mój Alois mo na noc i musi sie wyspać. Stary Heinzel wadzioł sie gośno
z jego babom aż Lota, ich pies szczekoła, jak fyrtniynto. A jak w siyni boła ło coś swada, to pieroniyło sie, abo
leciały rostomajte ausdruki: ty motyko, ty lebrze, ty ciarachu, ty hekso, ty sołroniu, ty afo, ty... A potym wszysko
grało zaś na stodwa. Do starego Rojka przyjyzdzoł na kole rołz w miesioncu skórkorz po skóry łod królikow. Erich
gwizdoł na swoje briwy, baby klachały w siyni a hopy grali w laubie przed domym w karty. Niykedy przyjyzdzoł tyż z
wozkym haderlok po stare szmaty, abo szlajfiyrz, kery wołoł gośno: noże, nożyczki, siykyry do bruszynio. Kury szukały
w gnojoku za chrobokami a z pilyntami szło sie na szachta. W chlywie boł tyż mały wieprzek, kerego futrowalimy z
rostomajtymi abfalami po jedzyniu. Jak boło tak daleko i prziszoł masołrz, to każdy czekoł na trocha wursztzupy, na
krupniok i zymlok. Potym zaprawiało sie w krauzach leberwurszt, miynso, z kerego robioło sie tyż "krakauer"
i tajlowało dlo rodziny i somsiadów.
My mieli tyż "nasza" żebroczka, niyjako Klara Foltin z Rokitnicy, kero przichodzioła do nołs roz na
miesionc, ale ino w piontki. Przinosioła nom rostomajte zioła na tyj. Za to mogła być u nołs na łobiod. Chwoloła
sie zawsze nasze buchetki i zaprawiane jagody, abo pelkartofle i sledzie. Na droga dała jyj mama jeszcze żymła z
hauskyjzom i łobnoszone rzeczy po nołs. Czasym dostała coś z łogrodu abo z forantu w pywnicy.
Latym szlimy sie kompać na szachta, na pioski, na Wera do Makoszow, abo na bager, tam kaj dzisioj jest hołda. Całe
rodziny siedziały na dekach, dzieci pluskały sie we wodzie, boło wesoło i fajnie. W "zagrodzonym" wele
gruby i koksów (las) gralimy w indianerów a na bazołach prziglondalimy sie salamandrom i małym, zielonym żabom na
liściach. Kożdy z nołs mioł swój szlojder, z kerych strzylalimy kizlokami do flaszek. Grziby, jagody i łostrynżyny
zbiyrało sie w lasach za banom. Każdy mioł swój chlywik, kaj trzimoł wongel i drzewo. Bergmany przinosiyli pod pażom
z gruby po szychcie do dom klocek. W zima chodzioło sie do Pawłowa na bergownia na sonki abo na szije kere robiyli my
z beczek po sledziach. Czasym jechalimy na szlynzuchach do Halemby łoglondać betlyjka. Po dobry chlyb szło sie do
Webera, do Bielszowic a do kina, do Pawłowa. Do tego kina "Swit" musielimy tyż iść ze szkoły na
propagandowe, ruske filmy a potym w doma chwolołżech sie, jak gieroj Aljosza bez nogów i z jednom rynkom pokozoł
faszystom z pepechy wto jest lepszy. Papa pedziol ino: w rzici bół, gówno widzioł.
Jak boł w Konczycach łodpust, to ślimy karyzołl abo na zusce próbowali cosik wygrać. Jak boła fajnoł pogoda
szlimy tyż na romel do Pawłowa, do Makoszow, abo do Paniowek. Wiela z nołs chodzioło na hołda, aby zbiyrać wongel,
co niy boło take ajnfachowe, jak przewrocali te wagony. Na Wilijo stoło sie w raji za karpiym abo po apfluziny. Na
podzim połlylimy nać na polach a we fojerkach piykło sie kartofle. Wto boł chory, szoł do dochtora, do Żyda
Weinluisa, kery mioł swoja przichodnia wele kościoła. Łon pojechoł potym do Izraela.
Roz na rok wylywol papa z haźli gnojówka na pole. Papiór toaletowy znało sie ino z kina. Gazeta, kero sie
przedtym czytało trzeba boło potargac na konski i ... Joch zawsze zaczytany zapomniol przi wyłażyniu, że ta klapa
boła łotwarto (przedtym pedzioł mi jeszcze papa bych doł pozór) i prask aż po pympek. Smierdziało, jak pieron. Po
zopłóciu, przez pole na szachta do wody. Trzi godziny myli mje z rubom byrsztom. Roz jechalimy z Bytomio bankom nr. 5
nazot do dom. To boło na wieczór. boła srogo ciśba tak, że szafnerka musiała zduchać nołs na bok, by umieć
kasować. Naroz przed Biskupicami rukło jak diobli i dwa wagony wyskoczoy ze glajzów. Przi tym manewrze wiela praskło
flach na ziymia. Retunku, zaczon wtoś wrzeszczec a wszyscy byli łonmazani ze krwiom. Retunku, o Jezuuu, jezderkusie
pryntko po pogotowie... Jak my sie niyco spamiyntali, i postowali na nogi, i spokopiyli, że przeca żodnymu nic sie niy
stało, pedzioł wtoś: łod kogo jest ta blachówka? Na ziymi boła wylono krew, przynajmi pora litrów. Na pewno wtoś
wióz ze świniobicio, aby w doma zrobić krupnioki. Żodyn niy prziznoł sie do tego. Pora tydni niyskorzy na grubie
przez cufal dowiedzioł sie papa, ze ta blachówka ze krwiom należała do niyjakego Reinholda Gebauera z Maciejowa.
5-go marca 1953 roku, w geburtstag mojego papy fajerowalimy ino cicho - umar Stalin. To boł mój nojlepszy gyszynk,
pedzioł papa i wypioł cało halba som. Mama niy pedziała ani słowa. We szkole boła minuta ciszy za tego wielkego
wodza i "naszego dziadka Józefa", jak z wielkom powagom godała ło niym nasza pani Genowefa.
Opa Franz i papa suchali po kryjomu RIAS Berlin abo "Wolno Europa". Łobydwa zyndry boły szterowane przez
srogo antyna w Rudie Sl. Na geburstagu omy Agnysy pedziol naroz papa: wiyncy tego niy sciyrpia, jo mom tego dość,
jadymy do Niymiec. To boły te czasy, kaj całe familie wyjyzdżały do "Reichu". Oma zaczła ślimtać i
dyrgotać, bo jyj młodszy syn, mój ujek Ernst boł zaciongnionty do SP (Służba Polsce), coś jak wojsko a po
prowdzie tonie robotniki w uniformach. Jego starszy brat Josel, niy prziszol z wojny nazot. Vichtor, niy rób gupot,
pedziała oma a starka Marcelina: kaj indzi waży sie tyż ino na wodzie. Nasz heimat jest tukej, w Konczycach.
Prziszła wiosna, wielkanoc i lato. Na podzim rombało sie drzewo na zima, zaprawiało kompot, kisiyło kapusta i łogórki.
Baby chodziyły tyż na szkubki. Czasym szło sie kajś dali na klachy: do Walachow, "na finske" do
Bielszowic, na Rymera do Garusa, abo do Schygullow powróżyc z kartów. Tam wszyndzie godało sie cicho ło polityce,
abo gośno ło inkszych duperelach. Wszyndzie boło ajnfachowo, tak jak w doma. Wszyndzie jedli to samo: żur, ajntopf,
kiszka i sztampfkartofle, mejlka a łod niydzieli konsek miynsa i klóski. Biyda, ale porzondek musioł być. W sobota
pucowało sie siyn, zamiatało plac i myło łokna. Mama biglowała a na wieczór wynosioło sie z komory zaś cynkowo
wanna... Ja, ja, niy dej Boże, jak wtoś przepasowoł abo zapomnioł, że boła jego raja na pucowanie - łostuda wisiała
w lufcie.
Niy wiym, czy boła to ludzko zowiść abo normalno gupota, ale cosik zaczło sie psuć i przestało być normalne.
Wtoś zaczon kraść z łogrodu, deptali nom po grzondkach, łomali sztachety w płocie a z pola kradli kapusta i
kartofle. Papa klon, mama boła richtig choro a jyj nerwy, jak sie to godo "blank". Skuli tego i nom dzieciom
niy boło lekko. Moja łoziym lot młodszo siostra i jo musieli patrzeć na ta zgryzota. Czasym dostalimy szmary za nic
- życie.
Na Janku zaczli budować nowe osiedle. Annela, co powiysz, jakbych wynajon z gruby takoł mało hałupa, spytol roz
papa naszoł mama. Ach, Vichtor, to bołoby richtig fajnie, pedziała nazot mama.
I stało sie. W roku 1958 zaczlimy jeszcze roz wszysko łod nowa. Kuchnia, badyzimer, trzi izby na dole i dwie na
wiyrchu, pywnica i łogród - frojda na stodwa! Papa malowoł ściany, łokna i delówka. Cało przekludzka z Konczyc boła
na furze łod jednego znajomego koniorza. Joch dostoł na wiyrchu jedna izba. Trzi czerwone i jedna czorno sciana chiołech
mieć, na co papa: a może chcesz na gibsdece pora ruskich gwiozdów, co? Boł kompromis - bordo.
Na ajnwajung prziszli wszyscy. Łod rana schodzioła sie cało rodzina - oma, opa, starka, ciotka Truda, kamraty i
kumple papy z gruby. Prziszoł tyż jedyn wojok, niyjaki Władek Pawlak rodym z Gdanska, kery robioł z papom na dole.
Kuzynka papy Hilda Jeske z hopym, Fröhlich, Polczyk, i i i... Mój potek Jorg przyniós zaś swoje banjo i staro cija,
akordyjon marki "Honer" - życ niy umiyrać.
Ważóła zaś Wichtora Bonczka. Wele połednio zaklupoł wtoś do drzwiyrzy - z Ostropy przyjechała Maria, kuzynka
mamy z jyj chopym i nojstarszom cerom Gerdom. Wichtora, wlyj liter ciepłyj wody do zupy, bo inaczy niy styknie, pedziała
cicho mama. Lecioł wic za wicym, rostomajte kunsztiki a mój potek groł ło weta. Szakety wisiały downo na stołkach,
bindry boły loker, bo sznaps zaczon robić swoje. Baby pióły ajerliker. Łod smiychu leciały im płaczki z łoczów
a co kwila pedziała kero: Walter, przeston, jo juz mom mokre szlipfry łod tych gupot, wiyncy tego niy smoga. Dwie
torty, miska krepli i kołocz z makym boły na stole. Tym razym dali pozór, jak parzyli bołnkawa. Moja siostra Maria
próbowała jegliczkom, w kerym kreplu jest nojwiyncy marmelady a jo pociongoł po kryjomu czyjś sztomel z aszynbechra,
co widzioł papa w w żdżadle. Jo niy kurza, ale jego rynka czuja na rzici do dzisiok.
Przi wieczerzy kuzynka papy naroz zbladła i pedziała: pieronie, joch złykła moja złoto korona, na co Richard
Dressler: no to teraz Hilda musisz zamiast do haźla iść do łogrodu za krzoki, tak dugo, aż ci tyn złociok wylezie.
"Anna, Anna, Anna, jo cie zowizoł dostana. Choćbyś wlazła aż pod stoł, jo cie hyca zowizoł..." spiywoł
moj połtek. Tak szło aż do niydzieli rana. Po sniodaniu szli wszyscy na "wielke" do kościoła.
Na wiosna kwitły w łogrodzie piyrsze tulpy, potym gladiole i astry. Boła tyż pietruszka, ołberiba, sznitloch i
markew. Na podzim w pywnicy boł mały forant: w grudzy piynć cetnorów kartofli, beczka kapusty i sześdziesiont krauzów
z kompotym. W komorze gerowało swojske wino - życ niy umiyrać. Piyrszy roz w życiu pojechoł tyż papa z mamom i
mojom siostrom na urlop, do Gdanska, na zaproszynie do tego wojoka, z kerym skamracioł sie papa na makoszowski grubie.
Ta mało frojda trwała jyno krótko.
Joch robioł już jako dekorator w glywickym MHD. Panie Pyka, prosze natychmiast pojechać do domu, pedziała mi
sekretarka. To boł tyn momynt, kedych wiedzioł, iże wszysko boło podarymnie, że, że, że... Papa żoł ino
cztyrdziysciłoziym lot. 26. 8. 1960 zabioło go na grubie. Boł srogi pogrzyb - cało familijo, kamraty, kumple,
somsiady i fana z Barborkom.
Mje zaczło gnać w świat, ale to jest juz całkym inkszo gyszichta.
Teroz tu nad Renem i Moselom warzymy z mojom familjom dwadziyściadziewiynć lot
nasza zupa, tyż ino na wodzie.
Moji siostrze Marii, kero do dzisiok miyszko w Zobrzu.
