Dr Herbert Czaja
Herbert Czaja urodził się 5 listopada 1914 r. w Cieszynie. Jest synem skoczowskiego notariusza
Alberta Czaji i jego żony Luizy - oboje pochodzili ze Strumienia. Rodzice urodzeni i wychowani byli w czasach monarchii
austriackiej, również swojego syna wychowali w kulturze niemieckiej, podobnie zresztą jak czyniło to wtedy wielu
innych mieszkańców Skoczowa.
Herbert Czaja wyrósł w domu swoich rodziców przy dzisiejszej ul. Mickiewicza (wtedy Bahnstrasse
310). Naukę rozpoczął w 1920 r. w niemieckiej podstawowej szkole podstawowej w Skoczowie. Był bardzo zdolnym i
pilnym uczniem. W 1925 r. przeszedł do niemieckiego gimnazjum w Bielsku, gdzie dojeżdżał codziennie pociągiem. Po
maturze zdecydował się na studia germanistyczne na Uniwersytecie Jagielońskim w Krakowie, studiując jednocześnie
przez jakiś czas historię i filozofię w Wiedniu. Studia ukończył w 1938 r. Władał językiem niemieckim i polskim
Był sympatykiem Niemieckiej Chrześcijańskiej Partii Ludowej senatora Ewalda Panta i tym samym
przeciwnikiem ruchu narodowo-socjalistycznego, udzielał się w Związku Niemieckich Katolików w Polsce.
Po studiach w 1938 r. rozpoczął pracę jako germanista w gimnazjum w Mielcu. Co tydzień jednak
dojeżdżał do Krakowa, skąd w maju 1939 r. powrócił już jako świeżo upieczony doktor filozofii.
Po wybuchu wojny zatrudniony został w uniwersyteckim archiwum. Po aresztowaniu krakowskich profesorów
starał się w miarę swoich niewielkich możliwości im pomóc. Dotarł nawet z pomocą do obozu, w którym uwięziony
był jego profesor Adam Kleczkowski. Po pewnym czasie ten ceniony filolog został zwolniony.
Dr Herbert Czaja, ponieważ nie był członkiem partii narodowo-socjalistycznej skierowany został do
szkół w Zakopanem i w Przemyślu. Bardzo niesprawiedliwe - wręcz perfidnie złośliwie - były w czasach Polski
Ludowej wysuwane przeciw niemu oskarżenia o to, że był sprawcą aresztowania krakowskich profesorów. Takimi jednak
oszczerczymi metodami walczono wtedy z „czołowym rewanżystą”, jak go nazywano.
W 1942 r. powołany został do Wehrmachtu i był potem ciężko ranny na wschodnim froncie. W 1945 r.
zwolniony z jenieckiego obozu natychmiast pośpieszył do Skoczowa do swoich starych rodziców (ojciec od wielu lat był
niewidomy), którym jako Niemcom odebrano dom z całym wyposażeniem i umieszczono ich w małej służbówce. Herbert
Czaja zatrudnił się jako robotnik rolny u znajomego rolnika w okolicach Pszczyny, a ponieważ - jako dla Niemca - nie
było dla niego wtedy żadnej przyszłości, uległ namowom rodziców i wyjechał w 1946 r. z transportem wysiedlonych
do Niemiec. Rodzice - głównie 86 letni niewidomy ojciec - zostali przez władze polskie uznani jako niezdatnymi do
transportu. Matka oskarżona - jak stwierdza pisemne uzasadnienie wyroku - za udział w przedwojennych czasach w
niemieckich towarzystwach kulturalnych i za niemieckie wychowanie syna, skazana została w 1948 r. na 6 miesięcy więzienia.
Zachorowała jednak w cieszyńskim więzieniu i po zwolnieniu zmarła w październiku 1948 r. Albert Czaja zmarł w
grudniu 1949 r. w wieku 89 lat.
Dr Herbert Czaja osiedlił się w Stuttgardzie, rozpoczął pracę jako nauczyciel i już w 1947 r.
Został wybrany członkiem Rady Miejskiej. Zajmował się przede wszystkim ciężkim losem przesiedleńców, organizował
im mieszkania i pracę. Pod 1953 r. był z listy CDU posłem do Bundestagu, gdzie nadal zajmował się sprawami bytowymi
(głównie przesiedleńców) oraz tzw. polityką wschodnią Niemiec Federalnych. Dla Polski Ludowej był przez długie
lata przysłowiowym straszakiem politycznym, któremu zarzucało się wszystko co najgorsze. Wspomnieć należy również
o jego pracy w Związku Wypędzonych „Bund der Vertriebenenn”, który starał się bezdomnym przesiedleńcom
zapewnić podstawowe warunki życia. Wiele osób ze Skoczowa w późniejszych czasach korzystało z pomocy tego związku
i jego Prezydenta. Ten fakt należy ujawnić, aby prawdzie stało się zadość. Od 1970 r. Przez 20 lat był dr H.Czaja
Prezydentem BdV - później jego honorowym Prezydentem.
W 1948 r. Ożenił się z Evą-Marią Reinhardt. Z tego małżeństwa urodziło się dziesięcioro
dzieci.
Będąc posłem do Bundestagu, większą część czasu spędzał w Bonn. Później przeniósł się
do Stuttgartu, poświęcając swój czas na pisanie książek i dalszą działalność społeczną. Miał dwa zawały
serca.
Zmarł 18 kwietnia 1997 r. w drodze do Bundestagu. Przyczyną śmierci był trzeci zawał serca.. W
czasie Mszy św. po 6 tygodniach od czasu pochowania (w Niemczech jest to szeroko praktykowane) przemawiał Kard.
Meisner, Ślązak urodzony w Breslau (Wrocław) przed wojną.
M.S.
Dr Herbert Czaja
Herbert Helmut Czaja geb. Am 5. November 1914 in Teschen, Germanist, Bundestagsabgeordneter,
Vertriebenenpolitiker.
Sohn des Skotchauer Notars Albert und dessen Ehefrau Luise geb. Smekal. Seine Jugend verbrachte er in
Skotschau, Dort besuchte er die deutsche Volksschule, danach das Staatsgymnasium mit deutscher Unterrichtssprache in
Bielitz. Nach dem Abitur studierte er an den Universitäten Krakau und Wien Germanistik, Geschichte und Philosophie.
Promovierte 1938 an der Jagiellonen-Universität in Krakau. Nach kurzer Tätigkeit im höheren Schuldienst als
deutschlehrer im galizischen Mielec wurde er wissenschaftlicher Assistent am Germanistischen Seminar der Krakauer
Universität. Czaja sprach perfekt polnisch.
Aus einem gläubigen katholischen Elternhaus stammend, war Czaja schon in der Studienzeit als Anhänger
der deutschen Christlichen Volkspartei des Senators Eduard Pant Gegner des NS-Regimes, ebenso als Mitglied deutscher
katholischer Hochschüler in Krakau. Nach dem Einmarsch der deutschen Truppen in Polen 1939 weigerte er sich, der NSDAP
beizutreten, was zum Verlust seiner Krakauer Assistentenstelle führte. Für das NS-Regime war er nur als Hilfslehrer
tragbar und unterrichtete als solcher ab 1941 in Zakopane und Przemyśl.
Von 1943 bis 1945 war Czaja Soldat und geriet 1945 in amerikanische Kriegsgefangenschaft. Im Jahre
1946 hat er die Heimat Verlasen und über Niedersachsen kam er nach Stuttgart.
1948 heiratete er Eva-Maria Reinhardt; aus dieser Ehe stammen neun Kinder.
Seit 1948 war Czaja gewähltes Mitglied des Zentralkomitees der deutschen Katholiken (ZdK), arbeitete
in dessen ständigen Arbeitskreis „Kirche und Heimat“ mit, den er auch längere Zeit leitete.
1953 wurde Czaja in den Deutschen Bundestag gewählt. Dort wirkte er zunächst bei Lastenausgleichs-
und Eingliederungsgesetzen mit. 1964 wurde er zum Bundesvorsitzenden und 1969 zum Sprecher der LdO gewählt. In dieser
Eigenschaft prägte Czaja die heimatpolitische Zielsetzung seiner Landsmannschaft entscheidend, setzte sich u.a. für
die Verwirklichung des Volksgruppenrechts in Oberchlesien ein.
1970 wurde Czaja zum Präsidenten des Bundes der Vertriebenen (BdV) gewählt. Er übernahm dieses Amt
in einer Zeit in der die neue Ostpolitik der sozial-liberalen Koalition allmählich Gestalt gewann. 1972 fiel im
Deutschen Bundestag die Entscheidung über die Ostverträge. Czaja war maßgeblich daran beteiligt, zu den
deutsch-polnischen Schulbuchempfelungen alternative Empfehlungen zu erarbeiten und zu publizieren. Die jahrelange
Auseinandersetzung um dieses Thema war so grundlegender Bedeutung, daß er 1980 eine Dokumentation zu den
deutsch-polnischen Schulbuchempfehlungen veröffentlichte.
Auf Czajas Initiative geht die Gründung der Kulturstiftung der deutschen vertriebenen (1982) zurück.
Er setzte sich danach für eine stärkere staatliche Förderung der kulturellen Breitenarbeit der Mitgliedsverbände des
BdV und der wissenschaftlichen Arbeit geeigneter Institutionen ein. Als Vorstandsvorsitzender der Stiftung Haus
Oberschlesien und als Vorsitzender des Kuratoriums der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen beeinflußt er maßgeblich
die Arbeit beider wissenschaftlicher Institutionen. Herbert Czaja veröffentlichte zahlreiche Bücher und schrieb für
viele Zeitungen Artikel über die Heimat.
EP. nach „Ostschlesische porträts”
