« IMPRESSUM

KONTAKT

post@EchoSlonska.com

ŻEBYCH NIE BYŁ TAKI GŁUPI (2)

Z ksionżki Rudolfa Pacioka - Fyrcok za briftryjgra

(kontynuacjo z poprzednigo numeru)

Przi wojsku obowionzuje rozkaz. Tych, co rozkazujom, nie obchodzi to, co kiery myśli. Priwatnie, bez rozkazu, to se możesz porozmyślać na sedesie. I też nie za długo, bo ci nogi ściyrpnom. Te wojskowe sracze to były taki, jak w austraickich abo carskich koszarach ‑ na czampnyci. Przez to żodyn relaksu tam nie znejd.

Joch se w tym wojsku dość pryndko pochytoł, że ta insztytucyjo trza brać na wesoło. Kiery tego nie umioł, to abo zgupnył, abo na kierejś warcie se zastrzelył. Nie szło inakszy, jak jyny na wesoło, z humorym i całym miechym wyrozumialości dlo gupoty kaprali i nawet tych starszych stopniym. Tam nie było żodnej dyskusyje nad tym, czy mi pasuje nie chodzić do kościoła, uczyć se na pamjynć cytatów z WKPB, klepać z pamjynci fragmynty manifestu komunistycznego, potympiać na wiecach zakusy imperializmu, uczestniczyć w defiladach pjyrszomajowych...

Nawet ludzie pojyncio ni mocie, jak mi wtedy brakowało Fyrcoka i Walka, abo choćby jyny moich kolegów zza stodoły od Cichego.

Niejbardzij to mi se w głowie pokrynciyło, jak ojciec napisoł mi w liście, że ujca Staśka ‑ starego bergmona z Knurowa ‑ aresztowało UB. Potym był sond w Katowicach i ujec dostoł dziesiynć lot. Sześć lot przesiedzioł we Wronkach. Potym go zrehabilitowali i wypuściyli. Ale to było nieskorzij i jeszcze my tak daleko nie som.

Zatajyni w życiorysie, że kieryś z rodziny był w AK, abo kieryś inkszy mo rodzina za granicom na zachodzie, to było przestymstwo. Joch o przinależności ujca Staśka do AK nie wiedzioł. Tym se żodyn przez wojna nawet z rodzinom nie chwolył. Ale, kiery mi uwierzi ‑ jak tyn list od ojca był kontrolowany ‑ żech o czymś takim nie wiedzioł? Żodyn nie uwierzi. I byda tom parszywom owcom, co nie zasługuje na uśmiych władzy ludowej i partii.

Miołech szczynści, bo mijały miesionce i żodyn mnie do Informa­ cyje ‑ to jest takigo wojskowego UB ‑ nie wołoł. Widać z tego, że prawie tego listu od ojca nie czytali. Ojciec zaś był prostym bergmonym, nie takim bystrym jak Fyrcok, i przez to ni mog wie­dzieć, na jaki naraziył mie niebezpieczyństwo, piszonc wprost o tym, że ujca Staśka aresztowali i osondziyli na dziesiynć lot wiynziynio.

Fyrcok i kumple zza stodoły od Cichego przez ośminoscie miesiyncy nie o mnie nie wiedzieli. A joch se nie dowoł znać. Ja, toż dzisiok to uzaś umia se to wszyjstko brać na wesolo, ale wtedy, w tych latach pjynćdziesiontych? To nie były żarty. Kożde wezwani do Informacyji było dlo mnie jak wymarsz na skazani. Skyrsz tego ujca, co do AK noleżoł, a joch tego nie podoł w życiorysie. Przez to pieronym zech se radowoł, jak mi w tej Informacyji o ujcu nawet nie wspomnieli, a jyny za to do mnie pretensyje mieli, zech w kasinie oficerskim w niedziela do połednia groł na skrzipce przi akompaniamyncie fortypianu, co umioł na nim grać moj kolega, porucznik Zbyszek, taki lekciejsze konski od Bacha, Haydna, Mozarta, Liszta i inkszych. Sprzezywali mnie jyny w tym wojskowym UB za to, że to nasze grani brzmi jak kościelne i przez to syntymenty do kościoła u oficyrów budzi. Momy przestać abo zrobiom snami porzondek. Ja, toż my przestali, choć porzondek to i tak snami zrobjyli, bo my uzaś kantaty o Stalinie zagrać na akadymiji pjyrszomaiowej nie chcieli.

W tym miejscu trza prziznać, że pieronym pomog mi płk. Urbanowicz, co wtedy był zastympcom dowódcy Pomorskigo Okryngu Wojskowego w Bydgoszczy. Jak mnie ta Informacyjo w Bydgoszczy zawołała, toch zarozki po uzupełnjyniu mojigo życiorysu ‑ co na poczontku pomiesciył se na dwóch kartkach papioru, a teraz rozros se do ośmiu kartek ‑ zostołech wezwany do plk. Urbanowicza. To był chłop uczony. Mioł jeszcze przedwojynne szkoły. On mi padoł, a jego godka brzmiała jakbych słuchoł Fyrcoka: ‑ Szkoda mi ciebie, synek, i przez to chca ci pomóc. Znom twoji losy z notatek służbowych Informacyji z Braniewa i Elbląga. To za mojom sprawom zostoleś po trzech miesioncach przeniesiony z Braniewa do Elbląga i teraz też za mojom sprawom przejdziesz z Elbląga do Warszawy. Roboty se nie bój, bo i tak nawet twój przełożony bydzie głupszy od ciebie. Nie dej mu se jyny poznać, żeś nie glupszy od niego, bo cie zniszczy.

Ja, toż tyn chłop ‑ prawie jak Fyrcok ‑ doł mi wiela do myślynio. Nauczył mnie być po trosze fałszywym i obłudnym, a po trosze lizusym, cygonym, Faryzeuszym, a wiync ‑ szmatom i flagom narodowom zarazym.

Ale, z tego wszyjstkiego niejśmiyszniejszy to był mój pjyrszy urlop w mundurze oficera spyndzony za stodołom od Cichego.

Ale, zanim my se za tom stodołom uzaś w komplecie znejdli, to ­niejpjyrw spotkołech Chimka w sutannie kole Walczoka. Jo w mundurze oficera LWP, a on w sutannie faroża. Wleźli my zarozki do Walczoka na lampka wina. Dowiedzioł se o nas Fyrcok. Zarozki se tam znejd. Na przemian, to se żegnol, to uzaś salutowoł do szildu swojij czopki. Było widać, że na taki obrozek, to tyn chłop nie był przirychtowany.

Ale, żeby Fyrcok nie był Fyrcokym, zarozki padoł tak: ‑ Ja, tóż synki, żebych was spotkoł nie przi szynkfasie, a tam za dźwjyrzami ‑ pokozoł palcym na sala, kaj je scyna z kurtynom ‑ to bych se pa­doł, że je przerwa mjyndzy aktami jakigo przedstawjynio. Ale przeca siedzicie przi szynkfasie. Przez to dejcie mi ze dwa dni cza­su na pozbjyrani myśli, a potym spotkomy se za stodołom od Ciche­go. Zrobia wom egzamin, bo na pewno mocie ich za sobom po kil­kadziesiont, ale takigo jaki jo wom zrobia, to żeście przez cołki czas nauki w tych waszych szkołach ni mieli. Bydymy widzieć, jak go zdocie.

Nie powjym, żebymy Fyrcoka potraktowali jak jakigo komedyjanta. ‑ Powjydzcie nom chodź jyny, Karliku ‑ spytoł se faroż Chimek ‑ z jakigo przedmiotu bydymy zdować?

‑ Z historyji rodzinnej ziemi ‑ padoł krótko i wynzłowato Fyrcok.

Tóż z chrubsza to my już wiedzieli, z czego se momy na tyn egzamin przigotować. Jak my zaczyni szukać po bibliotekach ksionżek o ludziach stond, to było prawie tak, jakbymy szukali opisów Hotentotów. Wtedy postanowjyli my do kupy z Chimkym, że nie bydymy udować przigotowanych do lekcji uczniów, a zarozki powjymy prowda, że momy jyny zeszyty i blajsztify. Bydymy pilnie zapisować to, co nom rechtor Fyrcok mo do podyktowanio. Tak se tyż stało.

Jakby to w tym miejscu nie było za nudne, to bych zaczon od zdziwjynio, bo żodyn nie wiedzioł, jak fajny handszrift mo Fyr­cok. Rynkopis, by se to rychtyk po polsku musiało nazywać.

A wjycie, co on własnom rynkom przepisoł? Nie wjycie, to wom zarozki powjym. To był taki długi papiór, na kierym było napisane w nagłówku: DOKUMENT DLA NASZEGO POTOMSTWA! NIECH BĘDZIE POCHWALONY JEZUS CHRYSTUS!... potym było napisane: OKRES WOJNY ŚWIATOWEJ ‑ OKRES PO WOJNIE ŚWIATOWEJ ‑ PIERWSZE POWSTANIE ‑ OKRES PLEBISCYTU, CZYLI GŁOSOWANIA O PRZYNALEŻNOŚĆ PAŃSTWOWĄ ‑ TRZECIE POWSTANIE. Pod kożdym z tych podtytulów była treść i na końcu było: "Z BOGIEM ZA WOL­NOŚĆ WIARY I OJCZYZNY KU ZBUDOWANIU PRZYSZŁE­GO POKOLENIA. Pszów, dnia 3 lipca 1922 r. Rada Gminna: Rzodeczko Henryk 50 l. Naczelnik Gminy. Antoni Figura 36 1. Thomasz Glenc 54 1. E. Żydek 55 1. Wincenty Krzyżak 49 1. Jacek Glenz, sekretarz sądowy 39 1. Rusek Wojciech 40 1. W. Staniczek 50 1. Joachim Klimek 34 1. Wilhelm Cupok 40 1. Teodor Szymik 52 1., górnik Szolc 65 1., Józef Sowa 38 l.". Pieczontka okrongła z godłem państwowym i napisem "RADA GMINNA PSZÓW". To był akt erekcyjny pod pomnik.

Njymce ‑ jak to godajom ‑ w czasie wojny wysadziyli tyn pomnik w powietrze. Po wojnie zostoł odbudowany, ale tego już Fyr­cok nie doczekoł. Doszło wreszcie do tego spotkanio za stodołom od Cichego. Fyrcok był egzaminatorym, Chimek i jo tymi egzami­nowanymi, a Richuś, Jorguś i Maks mieli abo nom klaskać, abo nas gańbić za brak wiedzy o rodzinnych stronach.

Niestety, jak to padajom rychtyk Poloki. Czyńściyj było nas przez kolegami gańba, niż rozpjyrała nas duma. Ale, skąd my mieli wiedzieć ‑ jak w szkołach o nich nie było ‑ że w samej Libomi momy Segetów, co to by szło jyny o nich cołko ksionżka napisać. A tu jeszcze momy w Krziżkowicach Francka Hübnera, jednego z siedmiorga dzieci niebogatego przeca rolnika. Na badacza se wy­bjył. A jest jeszcze Manuś Tomas, Józef Mandrysz, Połomscy, Bułowie z Rydultów, Wiluś Chrószcz, syn od Francka, lksal z Tu­rzy, Jözef Różański z Radlina, Józef Tytko z Pszowa.

Niejbardzij to Fyrcok zgańbjył mnie, bo moja prababka Magdalyna, co żyla 102 lata i umiała czytać i pisać, pochodziyła z rodziny Fizia z Krziżkowic. A Paweł Fizia z tych Krziżkowic był dowód­com III kompanii III batalionu w jednym z dwóch pułków strzelców rybnickich POW, kaj Józef Buła był dowódcom POW powiatu.

Fyrcok dycki godoł: ‑ Trza znać data bitwy pod Grunwaldym i kiery za co kierego po palicach walył. Trza znać różnica mjyndzy Krziżakami a Kreuzritterami i wiedzieć, w jakij szkole jako o nich godać.

‑ Ale, przeca przi tym wszyjstkim musicie znać dzieje Libomi, Pszowa, Rydultów, Pstrążnej, Lysek. Musicie wiedzieć czamu czynść Rydułtów nazywo se Holcerowiec, w Krziżkowicach je za szkołom Ameryka, Sikorzec, Parcela. Trza wiedzieć o chórze "Lutnia" w Libomi. "Paderewski" w Pszowie. O tym, że w Rydułtowach Oddział Młodzieży Powstańczej i Młode Polski wystawiyli "Wesele na Górnym Śląsku" Stanisława Ligonia, a wyreżyserowoł to Florian Adamski.

Trza prziznać, że na tym egzaminie u Fyrcoka za stodołom od Cichego to my z farożym Chimkym wypadli pieronym blado. Ale przeca Fyrcok też se czegoś od nas nauczył. Som to nieskorzi padoł. Przeca prawie w tym samym czasie, jak jo dostoł od gynerała Korczyca promocyjo na oficera, to Chimek dostoł swiyncynio kapłański. Fyrcok se zrobjył snas tako szkoła skrajności. Przeca mnie w tej szkole godali, że wychowujom nas na porzondnych ludzi. Z drugij strony ‑ niechby kiery spróbowoł o szkole Chimka powiedzieć inakszy. Przez to Fyrcok chcioł wiedzieć, czy może być dwóch porzondnych, wychowanych w dwóch szkołach o skrajnych programach nauczanio. Prowda, że mnie ‑ obok inkszości ‑ uczyli jeszcze strzylać, a Chimka ni. Ale za to uczyli go swiyncić armaty i roztomantości do zabijanio na wojnach. W końcu Fyrcok doszoł do takigo wniosku, że na tym świecie wszyjstko je potrzebne, skoro już je. I błecha i szczur. I mondrość i głupota. I sraczka i zatwardzyni. I wojna i walka o pokój, żeby jyny nie za długo, bo w pokoju ludzie głupnom ‑ jedni z nadmiaru, wszyjstko jedno czego, inksi z niedomiaru, też wszyjstko jedno czego. Świat musi se zmjyniać. No to se zmjynio. I tak.

W 1956 roku było roztomańcie. Przeważnie bele jako. Aż w październiku wybuchło. Do historyje przeszoł tyn "Październik 1956" jako pjyrszy zakrynt w powojynnej historyji. Gomułki i Spychalskiego wypuściyli z wjynziyń, a mnie i jeszcze sztyrdzieści tysiyncy takich samych wyciepali z wojska jako stalinowców. Jakech uzaś przi okazyji pobytu w rodzinnych stronach opowiedzioł Fyrcokowi co i jako, że zy mnie stalinowca zrobjyli, to niewiela brakowało, a by se ze śmjychu zejscoł.

Ale, tak rychtyk, to żodnymu snas do śmiychu nie było.

Ja, toż godzi se powiedzieć, że to wyciepani z wojska w 56‑tym nie było podobne do dzisiejszego wyciepowanio z roboty. Przez dwa lata płaciyli tela, wielach dostowoł przed wyciepaniym. Ale, przez te dwa lata musioł se kożdy przekwalifikować. Joch se też przekwalifikowoł z nauczyciela i oficera na ślusorza. Ale po sztyrech latach byłech już technologym we fabryce samolotów na Okęciu, a po ośmiu latach wyszkolyłech se na elektronika. Jakech nabroł szwongu, a moja dobro żona nie kozała mi w doma nic robić, toch i na elektroniku skonczył. A wjyncyj to mi nie trza było.

Ujca Staśka wypuściyli z wjynziynio we Wronkach. Prziszoł dudom ku rodzinie i nie wiela brakowało, toby ci sami, co go wsadziyli, do rzici by mu wleźli. Rehabilitować go chcieli, ale tym razym to ujec padol: ‑Mom was w rzici. Do kamjynio na gruba nazod se pójda i tam na chlyb zarobia. Od was niczego nie chca. ‑ Dali mu spokoj.

Fyrcok i kamraci zza stodoły od Cichego chcieli wiedzieć, czamu nie przijyżdżom z cołkom rodzinom uzaś do rodzinnych stron.

‑ Przeca twojij żonie ‑ tłumaczył Fyrcok ‑ bydzie wszyjstko jedno. Jeji rodzinne miasto Wilno leży terozki pod Rusym. Jo też mom synowo od Italijoków i już ku nom przibadała. Twoja też przibado, a syn jeszcze je maly, to mu wszyjstko egal, kaj bydzie chodziył do szkoly. Onymu to by było nawet lekciejszy, bo rychtyk po polsku umi godać, toby go te nasze rechtory za godka nie gańbiyły.

Ja, toż to wszyjstko była prowda. W Gosławicach byłech oprawiony w złote romki, jak jaki obrozek. Za to pomogani w niejcienżejszych latach ‑ do śmierci Stalina.

W doma toch był u nikierych w strzybnych romkach, a jeszcze u inkszych w blaszanych, ale przeca wrogów żech ‑ ani tam, ani tu ‑ ni mioł. Wracać było kaj. Jednak we Warszawie na Okęciu w tej fabryce samolotów to mi se pieronym spodobało, bo zarozki dostołech se do takij brigady, co budowała colkiym nowy samolot szkolnotryningowy co se "Iskra" nazywoł, a skonstruowoł go doc. Tadeusz Sołtyk; znany konstruktor samolotów, nie jyny w Polsce. Ta "Iskra" do dzisiej sluży młodym pilotom jako samolot szkolyniowy. I to mi se pieronym spodobało przi tej "Iskrze" robić. Tak doprowdy, toch jyny przez to we Warszawie po wyciepaniu mnie z wojska w 56‑tym zostoł.

Za dziesiynć lot Cyrankiewicz rozpieprzył WSK na Okęciu i padoł, że fligry bydymy kupować u Rusa. Uzaś powstalo pytani: co robić? Ale tego pytanio nie stawiołech ani Fyrcokowi, ani kam­ratom zza stodoły od Cichego, ani bratom, ani rodzicom, boch wie­dzioł, co mi powiedzom. A powiedzieliby tak: ‑ Trzi kolejne urlopy spyndziyliście z twojom żonom i synkiem w Rzuchowie, żeby rodzicom pomóc wybudować własno chałupa. Stoi gotowo. I co? Jako też myślisz, na kogo czeko? Janek swoja chałupa w Raciborzu nie zamiyni na rzuchowsko, Stasiek tak samo, nie zamiyni swojij w Knurowie. Ona na ciebie z rodzinom czeko.

‑ Tukej was widzymy ‑ padołby Fyrcok i kożdy, kierymu bych taki pytani postawjył. Przez to nie postawjyłech go żodnymu i też jyny przez to, uzaś prziszło mi se przekwalifikować z technologa od samolotów na elektronika od komputerów. Pieronym pomógł mi jynzyk njymiecki. Bez tego nie dostołbych tej roboty przi kompute­rach. Alech dostoł. I tak aż do tej przedwczesnej emerytury w 1990 roku... Ale sztop. Tak daleko my jeszcze nie som. Momy dziepjyrko rok 1976.

Rudolf Paciok

(ciong dalszy w nastampnym numerze ...)