« IMPRESSUM

KONTAKT

post@EchoSlonska.com

Młynorze i straszki

Chocioż w Żorach był już wielki, amerykański młyn parowy, kery umioł za dziyń przemloć jaki trzidziści forow obiylo, to jednak zamiast mloć mąka, sztyjc w nim coś naprawiali. Pora razy sie wypolył i wiyncyj stoł niż mloł. Za to młyny wodne na rzyce Rudzie w Klyszczowie , Rudziczce ,Folwarku i dużo inkszych, miały pełno roboty. Wiedzieli o nich ludzie daleko – szyroko, jeździyli do nich pamponie aż z pod Pszczyny.

O młynie w Rudziczce godali ludzie, że nojlepszo mąka miele, czysto i miałko . Kucharki, kere po weselach kołocze piykły, zaroz umiały poznać mąka od Karlika Barona. Zaś o Konsztancie Szymurze, godali:”Taki rzytelny młynorz, że jak docie do niego obiyli przemloć, to dycki jedyn miech jest wiyncyj, niż kaj ińdzij.”

Młynow na Rudzie i jeji dopływach było mocka, ale te dwa i jedyn na Folwarkach, znali tyż ludzie z tego, że na nich straszyło. W młynie u Karlika i Konsztanta od czasu do czasu pokazowała sie „Meluzyna”, zaś na Folwarkach rządziył utopek „Bynek”.

***

Cołki tydziyń wtedy padało z małymi przerwami i woda była tako wysoko w stawach, że musioł Karlik przepusty i szlojzy połotwiyrać, bo jak by sie woda przedarła do młyna, to cołki obiyli od ludzi by zaloło. Takij wody już „ruski” rok niy pamiynto. Roz mu chyba godoł tatulek, że jak go jeszcze na świecie niy było, a dwor od Napiyralskich idzie pedzieć:”kwitnył”, to było tak źle, że im cołki koło młyński woda porwała. Stawy poprzerywało, że kupki siana poskłodane na łąkach pływały ani szify, a kapry łebonie chytali po przikopkach jeszcze tydziyń po tym. No ale wtedy to bezmała chmura nad Rudziczkom stoła czorno jak ołow, że ćma było jak w nocy. Teraz chyba tak źle niy bydzie. Jeszcze musi iść do młyna wejrzeć, bo mu sie zdało, że dźwiyrzami wiater wali. Wloz do pojszcotka, podziwoł sie na delina, jeli kaj woda pod miechy niy podciyko. Łoroz jak niy blysknie i zaroz pizło, Karlik przez chwila stoł oślepiony i głuchy. Jak sie spamiyntoł,to widzi,że łokno do korząd łotwarte i szyby wytrzaskane. Pierzińsko ciompa! – zaklon pod nosym na synka, kery za młynorza u niego terminowoł – łokiynnic niy zawar. To łone tak walyły o ściana. Idzie miyndzy miechy ku łoknie, żeby siągnyć te łokiynice i patrzy, a tu na jednym siedzi se tako młodo frelka, cołko po biołu ani młodo pani i przez dziura w miechu wybiyro ziorka pszynice do swojij kajsterki. Karlik przetrzył łoczy, bo myśloł, że to ta blyskawica,kero pizła w gruszka przed młynym , tak go zaślepiła, że sie chopki stawiajom. Patrzi jeszcze roz i dalij ta dziywka widzi.

-Ty złodziejko! – wrzasknył i bliżyj ku nij doskoczył. Chyciył jom rynkom za te biołe szaty. Tu juzaś jak blyskawica praskła, to sie znojd na ziymi z konskiym biołyj szmaty w rynce. Po dziołsze ani widu, ani słychu. Na miechu siedzi w tym miejscu bioły gołąb, kery jeszcze roz dziubnył se ziorko pszynice i wyfiurgnył przez łotwarte łokno. W tym samym momyncie przestało loć i blyskać. za chwilka sie rozjaśniyło i słoneczko wylazło. Karlik myśloł, że mu sie to wszystko śniyło, ale podziwoł sie co to trzimie w rynce, a to nima szmatka yno dwa piora gołymbie.

Prziszoł dudom do izby, jego baba prawie rzykać przestała, dycko jak grzmi to rzyko, abo śpiywo „Pod Twom obrone”,ze strachu. Opowiedzioł i to wszystko, to ta sie yno trzi razy przeżegnała i godo :

- Chopie! to niy był żodyn gołąb i dziołcha, yna jedna a ta sama. To była Meluzyna! Ty mosz szczynści, że to pod dachym było, bo jak byś jom trefiył kaj na dworze, gdo wiy czy bych cie żywego łogłądała. Trza zaniyś na mszo do farorza i podziynkować Bogu, że żyjesz. Niy wiym, czyś słyszoł o tym chopie ze Suszca? Co go w polu samego niby blyskawica miała zabić, pamiyntosz to? To ni mogła być blyskawica, bo przeca wtedy ani chmurki na niebie niy było. Meluzyna go przeskoczyła i już, żodyn mi tego niy powiy – jo już tam swoji wiym!
- Ty mi tam staro niy godej gupot! To była złodziejka, kero mi z miechow obiyli wybiyro! Jo jom i tak kedy dopadna . Szłapy ji z rzici powyrywom! Teraz wiym , czamu pamponie mi godajom, że dycko mynij mąki namiela z miecha niż Szymura w Klyszczowie. Na dyć jo se na ta łoklano złodziejka zawachuja, niy bydzie mi opinie psuła.
- Chopeczku dej tymu pokoj, prosza cie. I pamiyntej yno jedno – jak jom ujrzisz,to gibko sie pod strzecha schowej, choby yno pod okap. Jeszcze żodyn niy obstoł,kery sie na łotwartym z „Meluzynom” trefiył. Nojlepij jak byś i kaj pod okapym naszykowoł jaki talyrzik i kożdy dziyń sypoł i tam po gorści pszynice.
- Jo i nasypia, ale śrotu do rzici!

Od tego czasu Karlik wszyndzie chodziył z tuplowom. Co widzioł biołego gołymbia kole młyna to proł do niego z flinty. Nigdy jednak trefić niy poradziył. Sztift, kery sie u niego uczył, godoł, że widzioł biołego szczura, kery wybiyroł pszynica z miecha i nosiył do takij małyj kajsterki, kero stoła w tym ciymnym rogu we młynie.

- Jo zalecioł do szopki po ta staro szprycha z rafioka, żeby mu prziwalić, ale jak żech przilecioł, to już gizda niy było, - pedzioł sztift.

Dużo czasu Karlik straciył na wachowanie obiylo , ale jakoś nigdy niy poradziył tyj „Meluzyny” dopaść.

Zboża sie traciyło coroz wiyncyj. Formoni, kerzi piyli piwo u Matuszczyka pogadowali se ze sobom, że tyn młynorz coroz wiyncyj ich na mące cygani i bydom musieli kaj indzij jeździć zboże mloć. Doszło to do młynorzowyj baby i wtedy łona zaczła dować do talyrza ziorka. Schowała talyrzik pod strzecha na balku i kożdy dziyń sypała nań gorść pszynicy.

Skończyło sie wtedy wszystko.Żodyn miech już niy był dziurawy i pamponie przestali źle godać o młynorzu z Rudziczki.

***

Młynorz Konsztant z Klyszczowa ujrzoł roz kole swojigo stawu, zaroz kole upysty , bioło rogato koza, kero se spokojnie szkubała trowa .Zaszoł dudom i pyto sie baby:

- Staro! Czyja sie tu koza pasie na naszyj grobli? Jo jom tu już pora razy widzioł.
- A skąd jo mom wiedzieć! Możno komu uciykła, idź jom zajmni , to sie napewno kery po nia pokoże i bydziesz wiedzioł czyja jest.
- Ida po konsek powroza i tak zrobia.

Niydługo to twało i Konsztant z powrozym w rynce idzie za młyn ku upuście, chycić ta bioło koza. Zdziwiył sie wielce, bo kozy już niy było na grobli. W tym miejscu stoła jakoś chuderlawo dziołszka, cołko na bioło łobleczono, nawet warkocz wielki jak cep, miała swiązany biołom szlajfkom. Dziywka sie opiyrała o miech, w kerym miała cynt jakigoś zbożo. Ośmioła sie filuśnie do młynorza i godo:

- Witom was piyknie młynorzu. Mamulka mie posłali z pszynicom, co byście tacy dobrzi byli i poszrotowali nom to. Piniyndzy wom za to niy poradzymy dać, bo my som biydni, ale możecie se za robota odsypać miarka tyj pszynice.
- Dziołcho! Gdo ci to tukej przinios tyn ciynżki miech? Przeca tyś tu jest yno sama.
- No wiycie doś tam ciynzki jest, ale jo jest nauczono ciynżkij roboty. Pora razy żech musiała odpoczywać, ale miyszkomy hań za waszym stawym, to groblom tu jest nojbliżyj.
- Przed chwilkom żech tu na grobli yno jakoś koza widzioł i nikogo wiyncyj. Niy spotkałaś jom po drodze?
- Niy panie Konsztancie, jo żodnyj kozy niy trefiyła.
- Toż podź dziołcho, pomoga ci tyn miech do młyna zaniyść, chyć se za kiczka.
- Zostowcie! Jo go sama zaniesa, idźcie naprzod i otworzcie mi dźwiyrze do młyna.

To pedziała i zgrabnie chyciyła za miech i zaciepła se go na pleca, że niy jedyn chop by tak niy poradziył. Konsztant aż zaniymioł , coś takigo jeszcze niy widzioł, żeby tako chudo dziołszka, kero wyglondała jak z piyrszyj komunije, a tela siyły miała .Zaniosła ta pszynica do młyna i pedziała:

- Zrobcie mi to jeszcze dzisioj, jo bych na wieczor przileciała po ta śrotka.
- Niy wiym dziołszko czy dom rady, coroz wiyncyj mi tu formanow prziwozi obiyli, a wody łostatnio coroz mynij w stawie, ale możno ci to zrobia.

Konsztant szoł zaś wroz z tom dziołchom aże ku upuście, bo se nijak niy poradziył wytłumaczyć, jak sie tyż mogła ta koza stracić. Powroz cołki czas w rynce trzimoł i ta dziołcha sie jeszcze śmioła śniego:

- Młynorzu! Yno sie czasym niy wiyszejcie, bo widza, ze powroz mocie. Kto by nom to pośrutowoł, szkoda by was było.

Konsztant sie yno roześmioł i tłumaczył sie, że to mo na ta koza ,kero na grobli sie pasła. Łobrociył sie i poszoł nazod do młyna.

Chodziyła potym ta dziołcha co jakiś czas do Konsztantowego młyna, a to z żytym, a to z pszynicom do zemlecio. Za kożdym razym zostawiała mu miarka ziorkow za robota. Konsztanta yno to dycko mierziyło, że dycko przed tym pokazowała mu sie ta bioło koza. Co jom widzioł, lotoł po powroz i dycko potym prziszła do młyna ta dziołszka i zawsze na bioło łobleczono. Twało to tak do czasu, aż roz przijechoł do niego niyjaki Otrymba z Radostowic z cołkom forom jynczmiynio do szrotowanio. Ledwo wloz do młyna podziwoł sie na stojące tam miechy ze zbożym i godo:

- Skad sie tu u was wzion moj miech? Przeca jo piyrszy roz dziepiyro u was byda mloł. Jeździyl żech do Barona, bo to bliżyj z Radostowic, ale godali, że łon cygani i bestoż żech do was przijechoł. Teraz widza moj miech u was, w kerym żech do Barona pszynica zawioz, skąd łon sie tu wzion.

Tak od słowa do słowa, aże Konsztant pedzioł:

- Toż to jednak prowda . Godoł mi kedyś Karlik, jak był u mie loger pożyczać, że mu gdoś kradnie obiyli z młyna. Ta dziołszka, kero mi dzisioj pszynica prziniosła, niby w tym waszym miechu, musiała go u Barona ukraść. To bydzie doprowdy ta sama złodziejka.

Już cima było, jak prziszła po swoja śrotka, ta dziywka w biołych szatach. Konsztant nic niy pedzioł, yno pomog i jeszcze miech na pleca zaciepnyć . Dziołcha podziynkowała, uśmiychła sie jak dycko i poszła ku upuście. Konsztant teraz gibko po zadku za niom, bo chcioł wiedzieć, kaj to łona miyszko. To napewno bydzie jako złodziejsko rodzina, trza za niom iść, a potym na policyjo, przeca ni mogom ludzi okrodać.

Jak sie dziywka znojdła na grobli, ściepła miech na ziym i zamiyniła sie w bioło rogato koza. Konsztantowi sie zima zrobiyło, aż nim zaczynsło. Wiater sie serwoł taki, że yno zamloło sie naokoło . Zrobiyła sie tako trąba, godali ludzie na to :”dioboł tańczy”, i dźwigła do gory bioło koza , kero na plecach miała miech z tom śrotkom. Zamiyniło sie to w tako łognisto kula, kero leciała coroz wyżyj i myjnszo sie robiyła, aż durch mu sie z łoczow straciyła.

Prziszoł du dom i wszystko swojij żonie połosprowioł. Ta sie yno przeżegnała, zaszła po świyncono woda i cołki młyn niom skropiyła. Od tego czasu już sie ta koza , ani dziywka po biołu niy pokozała na grobli za młynym.

Była to ta sama „Meluzyna”, kero jednymu młynorzowi obiyli kradła, a do drugigo chodziła to śrotować.

Z ksionżki Bogdana Dzierżawy "Z biegiem Rudy"
(ciong dalszy w nastampnym numerze ...)