ŻEBYCH NIE BYŁ TAKI GŁUPI
Z ksionżki Rudolfa Pacioka - Fyrcok za briftryjgra
(kontynuacjo z poprzednigo numeru)
Po nauce w Liceum Pedagogicznym w Raciborzu i ‑ czynściowo ‑ w polu, dostołech
od kuratorium szkolnego w Katowicach skierowani na rechtora do Gosławic wele Opola. To był moj pjyrszy zawod, coch go
se som wybroł, a rodzina byla z tego wyboru zadowolono. Tym rechtorym chciołech być aż do emerytury. Możno bych i
był, ale żebych nie był taki głupi.
Tak padoł mi jedyn życzliwy urzyndnik z Wydziału Oświaty w Opolu, też przijezdny,
ale przeca mjyndzy nimi było mocka życzliwych i porzondnych ludzi. To on mi padoł:
- Chyć byka za rogi. Włoncz se do budowy socjalizmu. Zapisz se do ZMP. Przestoń se
kolegować z rówieśnikami ze wsi. Dej se spokój z tom działalnościom pozalekcyjnom z młodzieżom wsi. Tyjater
mocie w Opolu. Z Gosławic to przeca jyny dwa kilometry. Po co wystawiać na deskach wiejskich scyn własne tyjatry? I
to jeszcze z akcyntami religijnymi. To se władzom nie widzi. Ale to jeszcze szłoby wydzierżec. Niejgorsze jest dlo
ciebie to styrkani nosa w nie swoji sprawy.
Nastoł czas weryfikacje i jyny tyn był uznany za Poloka, co urzyndnikom w gminie i
powiecie pasowoł. Jak ni, to mog se taki Ślonzok - choć dycki mioł w pojszczotku polskigo ducha ‑ pisać
podanio, odwołanio... Decyzjo była na "NIE". Mog dołonczać do tej swoji pisaniny (a tak rychtyk, to była
moja pisanino, na jejich prośba; to było te styrkani nosa w nie swoi sprawy, jak mi padoł tyn życzliwy urzyndnik; no
i to według niego miała też być ta moja głupota) mog dołonczać roztomańte dowody, jak: dokumynt z Kongresu Polaków
w Berlinie 6 marca 1938 roku, fotki z polskigo chóru, z powstań, nakazy aresztowań za Hitlera. Nic nie pomogało. Jak
czyjaś gospodarka spodobała se jakimuś przijezdnymu, to nie pomogała żodno pisanina, nawet do gen. Zawadzkiego.
Jakbych se wtedy umioł władzom przichlybić, to możno by se moji marzyni spełniyło
i do emerytury byłbych tym rechtorym. Ale, przeca musiołbych se włonczyć do walki z kułakami, musiołbych moich
serdecznych i życzliwych przijacieli uznać za wrogów, musiołbych przestać chodzić śnimi do kościoła ‑ a
przeca joch był jednym śnich. Ślonzok. Przeca ‑ tak faktycznie ‑ toby nas jyny jedno różniyło: oni
porzondni, a jo świnia. Rodzina by se mie wyrzekła. Jak bych mioł sumiyni stracić dobrowolnie rodzina, toch mog
zostać u Amerykonów i za ich sprawom, wyjechać po szczynści do Kanady abo Australije. Przez to nie skorzystołech z
rady życzliwego urzyndnika z Opola. A ‑ po drugi ‑ to ta życzliwość też ni miała być za darmo. On mioł
cera w moim wieku. Była pora razy na naszym wiejskim przedstawjyniu tyjatralnym. Podobało ji se - i to nie jyny
przedstawjyni.
I tak to poznołech w życiu jeszcze jedyn rodzaj wdziynczności: z wyrachowanio.
Amerykanom noleży se do dzisiej wdziynczność rodym ze serca, Rusom wdziynczność ze strachu. Nowym władzom polskim
‑ Rusami wyperfinowanym ‑ noleżałaby se wdziynczność z wyrachowanio.
Ta, co by mi pasowała, była tympiono. Dwie pozostałe mi nie pasowały, ale na coś
trza se było zdecydować. Wybrołech wierność Ślonzokom i naszej ślonskij ziymi. Na dobre mi to nie wyszło, alech
jakoś dożył czasów dzisiejszych A.D. 1991 ‑ znaczy niejgłupszych, jakich Ślonskowi przichodziyło
kiedykolwiek przeżywać.
Na razie som my w latach przełomu 1950/51. Walka z kułactwym na Opolszczyznie zbjyro
żniwo.
Był w Gosławicach taki wielki, mondry i robotny gospodorz. Jan Zdzuj se nazywoł. W
Opolu przi ulicy Oleskij mioł własno mlyczarnio, w Kadawie mioł tuczarnio drobiu, a w Gosławicach wielko gospodarka.
Zadbano i czysto, ale ‑ czysto to nie jyny u Zdzuja było. (Mysla, że jak już zarosnymy marasym ‑ a
wszyjstko je na tej drodze ‑ to choćby jyny dlo przipomniynio, jak to kiedys było, opisza tako typowo gosławicko
gospodarka i niekoniecznie ta od Zdzuja.) Przed domym miyszkalnym stoły pantofle (zolówka z drzewa do polowy obito skórom).
Nikiedy, żeby se ze dwora dostać do izby dlo gości, to trza było trzi razy zmjyniać kapcie (jak na to rychtyk
Poloki godajom). W siyni, w zasiyngu rynki, stoły mietły. Zamiatali wszyjscy, nie śmieciył żodyn, jyny wiater.
Przez to, choć żodyn nie śmieciył, było co zamiatać. W oknach dycki czyste gardiny, a jak było lato i trza było
wietrzyć, to przez taki otwarte okno i pianino było widać, a na ścianach olejne obrazy śwjyntych i starzików z
rodu.
Stajnie, masztalnie ‑ wyłożone biołymi kaflami. W ścianach klapki, co to krowa,
abo koń dugnie pyskym i leci woda, nie trza nosić wiadrami. Dalij wiaty, garaże, stodoły. Wszyndzi szło by latem
mjyszkać. Plac wybrukowany, gnojok okaflowany i ‑ czynsto ‑ kryty. Płoty, przeważnie te od drogi, to
arcydzieła kowoli; malowane na roztomańte kolory. Za płotami kwiotki na klombach, a w pojstrzodku roztomańte figurki
z gipsu: nikiedy zwierzynta, krasnoludek z ksionżkom na kolanach, abo 1 młyn‑wiatrok.
To było parwie to, z czego repatrianty i przijezdni z cyntralnej Polski niejbardzij se
dycki śmioli. Te Ślonzoki, co byly na wschodzie ‑ a było ich tam z wehrmachtym niemało ‑ wiedzom dobrze,
że do chatek krytych strzechą, z małymi okiynkami, za sztachetowymi płotami na kierych były zbonki z gliny
poodwracane do góry dnym, gipsowy krasnoludek z ksionżkom na kolanach nie pasuje. Dzisiej, to po tych płotach i
krasnoludkach idzie z daleka poznać kaj gospodarzi Ślonzok, a kaj przijezdny po wojnie.
Gospodorz ‑ jak go nazywali budowniczowie socjalizmu: kułak, kapitalista,
wyzyskiwacz klasy robotniczej i pracującego chłopstwa, wróg władzy ludowej ‑ Jan Zdzuj, był dycki obleczony w
ancug jak do kościoła, kurzył cygara, mioł szlips i kłobuk na głowie. Interesy załatwioł posługując se takim
małym fiatym 500 sprzed wojny.
Gospodarstwym kierowoł syn Paul z matkom i siostrami. A bylo ich sztyry ‑ jeszcze
panny. Pionto wydano też z fest gospodorzym. Niejmłodszy syn uczył se w Opolu, a niejstarszy zostoł po wojnie w
Njymcach, tych lepszych, bogatszych.
Jednego razu Jana Zdzuja zebrała milicyjo. Trzinoście miesiyncy przesiedzioł w śledztwie
w opolskim wiynziyniu a potem umrzył. Za co go wykończyli? Wytruli mu transport gynsi z Jugosławii, co był
przeznaczony dlo tuczarni drobiu w Kadawie. Jego własnej tuczarni. Jego gynsi, za jego piniondze. Za wytruci tych gynsi
zwalyli wina na Zdzuja. Za to go posadziyli. Nic nie pomogło. Zdzuj jeszcze przed wojnom był na czomej liscie NSDAP
‑ jako Polok, przeznaczony był po zwyciynstwie III Rzeszy do wywózki na Ukraina, kaj jako dobry gospodorz mioł
zaczynać od nowa.
Tak se straciył porzondny człowiek, dobry gospodorz, co nie pasowoł nowym władzom.
Te władze na dole musiały se pokozać przed tymi z pojszczotka, a te z pojszczotka, uzaś przed tymi z wjyrchu. Przez
to było tak, że jak we Warszawie kierys trzasnył z bicza, to w Gosławicach...
A jo, jako nauczyciel, powinienech władzy pomogać, kułakow zwalczać. A żech nie
pomogoł, a przeciwnie: podanio do władz o sprawiedliwe potraktowanie ludzi żech pisowoł, no to nie było mnie za co
chwolić.
Jakech już zaczon na własno rynka wele spraw tych ludzi chodzić i jakech se dowiedzioł,
że te prośby o prziznanie polskigo obywatelstwa tym, co se Polokami czuli i mieli na to dowody, trefiały do koszy na
śmieci, toch jednego razu z kopiami tej cołkij pisaniny pojechoł osobiście do gen. Zawadzkiego w Katowicach. Próbowołech
też do gen. Ziętka, ale od niego mnie zarozki wyciepli. Zaś do Zawadzkiego to mnie wpuściyli, ale wypuściyli
dziepjyrko za jedynoście dni. Telach przesiedzioł w hareszcie. Przez tyn czas UB mnie wybadało, co jo je za jedyn? Były
też wywiady środowiskowe. A że moja chrzestno ‑ ciotka Maryjka ‑ przez ostatni rok wojny przechowywała u
siebie w wielkij tajymnicy jedna dziołcha z Moskwy, co ji se udało uciyc z kolumny wiynźniów Oświyncimia, no to
mnie puściyli, ale...
Otóż to. Postanowjyli mnie wyedukować, bo pochodzyni mom dobre ‑ robotnicze;
szkoły też trocha, zdrowy, młody, przido se, jyny trza go prawidłowo ustawić, bo błondzi. Tak o mnie godali w
powiecie Opole. W Wydziale Oświaty, w Urzyndzie Bezpieczyństwa i ‑ chyba tak se to wtedy nazywało ‑ w
Wojskowej Komendzie Rejonowej.
Trzi razy mnie do tego WKR‑u wołali. Stykło by roz, ale joch za piyrszym razym
nie chcioł podpisać tej ankiety, co mi komyndant doł, a kaj stoło: "Proszę o przyjęcie mnie na ochotnika do
szkoly oficerskiej..."
Joch im tłumaczył, że ni mom na oficera predyspozycji. Jo nierod rozkazuja. Wola
przekonywać. Nie umia też wrzeszczeć, a przi wojsku trza. Niejchyntnij, tobych chcioł dalij uczyć dzieci. Ni musi
być prawie w Gosławicach.
Za drugim razym byłech pytany, czych sprawa przemyśloł, bo nauczycielym to jo już
nie byda. ‑ No, to pójda do cymyntowni Opole za robotnika. Roboty se żodnej nie boja.
Za trzecim razym komyndant wojskowy WKR padoł, że to bydzie naszo ostatnio rozmowa po
kierej ‑ abo, abo. Decyzjo władz powiatowych w Opolu, żeby mnie wyslać do jakijś szkoły oficerskij, noleży
rozumieć jako wyróżniyni i uśmjych władzy ludowej. Jak byda takim uśmjychym gardziył, to uznajom mnie za wroga władzy
ludowej, a z wrogami toch według komyndanta powinjyn wiedzieć, jak se postympuje.
Stanył mi przed oczami Zdzuj i jeszcze pora takich jak on gospodorzy, co se nie dali
wykonczyć i wyjechali do Njymiec. Joch tam żodnygo ni mioł, a po drugi, to obywatelstwo polski dostołech po wojnie
bez żodnej ‑ jak tu, na Opolszczyźnie ‑ weryfikacyje. Do bohaterów toch se nigdy nie zaliczoł. Nawet za
stodołom od Cichego byłech niejwjynkszym tchórzym, jyny żech mioł mocnego i odważnego Richusia za niejlepszego
przijociela, i do tego jeszcze Jorgusia, co też se go synki z klasy boły, toch i jo mioł spokój od zaczepnych kolegów‑rowieśników,
bo przeca młodszych toch se nie boł.
Tej perspektywy bycio wrogym toch se trocha zlynk i ta pierzińsko kartka, co na nij stoło,
ze chca iść na ochotnika do szkoły oficerskij, żech podpisoł. Jak jużech se zgodziył na wybór kierejś szkoły
oficerskij, to komyndant padoł: ‑ Musisz wypelnić ankieta o przijyńci jyny do Oficerskij Szkoły Piechoty
‑ zaś te adresy, kaj były szkoły medyczno, marynarki wojynnej, lotnictwa, kwatermistrzostwa, to mi sprzed nosa
zebroł.
No i po ośminostu miesioncach zostołech tym oficerym. Jyny ośminoście miesiyncy, bo
to było prawie tak na pograniczu końca hasła: nie matura, lecz chynć szczera zrobi z ciebie oficera. Nastympne
roczniki musiały być w takij szkole roz tela czasu.
Rudolf Paciok
(ciong dalszy w nastampnym numerze ...)
