Banknoty zastępcze Białej – 1921 r.
Zabytkowe miasto Biała, leżące w powiecie prudnickim, nad rzeką o tej samej nazwie, ma już za sobą
wielowiekową historię. W dokumentach wzmiankowane jest już w początkach XIII wieku. W tych czasach był to gród
kasztelański, który prawa miejskie uzyskał jednak nieco później, nadaniem księcia Kazimierza Opolczyka z 1311 roku.
Niemiecka nazwa Zülz wywodzi się z drugiej połowy XIII wieku, z okresu intensywnej kolonizacji niemieckiej, której
patronowali piastowscy książęta tej dzielnicy. Miasto dzieliło losy innych grodów tego regionu, gdyż historia Śląska
potoczyła się odmiennym torem niż pozostałej części dzisiejszej Polski, w czym zresztą nie jest jakimś wyjątkiem.
W czasie I wojny światowej, w całych ówczesnych Niemczech, pojawiły się masowo lokalne pieniądze
zastępcze, głównie w postaci papierowych bonów zwanych notgeldami, choć były też emisje monetarne tego typu.
W samej Białej pieniądz magistracki w tym czasie jednak się nie ukazał, choć mieszkańcy miasta
mogli zapewne sporadycznie posługiwać się edycjami Prudnika, jako stolicy powiatu. Bezpośrednio po wojnie sytuacja
przedstawiała się podobnie, jednak rok 1921 zaowocował wydaniem przez władze samorządowe niskonominałowego pieniądza
zastępczego, chociaż wtedy nie wynikało to akurat z potrzeb lokalnego rynku. Notgeldy, tak potrzebne w czasie wojny,
stały się później obiektem szeroko rozwiniętego w całych Niemczech kolekcjonerstwa i władze lokalne dostrzegły w
tym możliwość pozyskania dodatkowych środków na swoje potrzeby. Była to też swoista reklama danej miejscowości.
Na Górnym Śląsku bardzo istotne były możliwości propagandowe tego typu walorów, co szeroko wykorzystywano w
trakcie kampanii plebiscytowej i III powstania śląskiego.
Na terenie Białej plebiscytu nie przeprowadzano, ale przecież znacząca część powiatu prudnickiego
stanowiła teren plebiscytowy, kontrolowany w tym czasie przez wojska francusko-angielsko-włoskie. Z punktu widzenia
Niemiec była to po prostu okupacja tego terenu, narzucona im przez zwycięzców traktatem wersalskim. Państwo to więc
wszelkimi sposobami starało się wspierać swoją opcję, co okazało się działaniem skutecznym, bo zaowocowało
zwycięstwem Niemiec w tej grze.
Kierując się również uczuciami patriotycznymi magistrat Białej wydał notgeldy, które miały też
właśnie propagandowy charakter. Za datę emisji przyjęto umownie następny dzień po plebiscycie, czyli 21.III.1921
r.
Seria tych bonów objęła trzy nominały: 10, 25 i 50 fenigów.
Na awersach walorów umieszczono centralnie herb miasta oraz określono nominał, emitenta, datę i
numerację. Zaznaczono tu też tradycyjnie to, że pieniądz ten ważny będzie przez miesiąc po oficjalnym ogłoszeniu
decyzji o jego wykupie. Formalności tym samym stało się zadość, choć te banknoty zastępcze praktycznie nie pełniły
roli pieniądza, a jeśli do tego do tego dochodziło, to tylko w symbolicznym zakresie. Awersy tej serii różnią się
tylko nominałem i zastosowaną kolorystyką (10 fenigów – zielony, 25 fenigów – czerwony, 50 fenigów
– niebieski).
Rewersy zaś przedstawiają panoramę miasta z charakterystycznymi po dzień dzisiejszy wieżami kościołów,
zamku i wieżą bramną, gdyż zabytki te obecnie też zdobią to ciekawe miasto. I tutaj znajdujemy napis nawiązujący
do historii miasta (podobnie jak na awersach).
Dzisiaj bony te stanowią pamiątkę z początków minionego stulecia. To swoisty dokument z czasów gdy
Biała była częścią prowincji Górny Śląsk, ustanowionej w 1919 roku i istniejącej po kres Republiki Weimarskiej.
Bronisław Wątroba
