« IMPRESSUM

KONTAKT

post@EchoSlonska.com

Łozprołwka dwadziestoł

Łozprołwka dwadziestoł
- a trzecioł przed konkurs w Ugianach -
ło rojbrze, nieprawyng ksiyndzu, roztomajtnych zadnych sataniskach jak i ło diołblyng kamiyniu w Kobylnie,
to znacy, ło gesichtach prawych a nie łocyganionych jak i inksych prziwiarkach, coch jong napisoł, nie, bo coś lepyj wiang niz drudzy ludzie, yno izby sie jescy i te tela telicka, co mi starzik, tatulek i inksi ludzie łozprawiali, na zawse nie stracioło.

Witong Wołs serdecnie, zołcne Panusie i zołcni Panołckowie, juz trzeci rołz we tych nasych Ugianach. Pisang sang ta gesichta przed konkurs, choć tak po prołdzie to bych posprzontać musioł, bo lezy mi sang juz tego kurzu na śranckach do pietrona, ale juścić mu sie dobrze lezy, ky nie wajoł, a potki ani nie urzykoł, ani nie stankoł, to mu dong pokoj, bo musang tosang ta gesichta napisać.

Jak joł boł mały, to grali my sie z fatryng rojberhałptman Pistulka. Nołprzod mi tyn łojciec ło Pistulce łozprawioł a potyn my sie grali. Tatulek musieli zawse być tyn zbonik a joł boł tyn śandara, co go do herestu zawiyroł, to znacy do chlywika, dzie prawie wieprzkow nie boło. Za sablang ejch mioł konsecek fandzołlowej tycki a zakrziwiony patyk boł pistołla.

Ło tyng Pistulce to sie tez kans bajdow nazbiyrało: Ize to niby we hereście umar, ize go przi uciecce zastrzelyli, abo ize go powiejsiyli; a to wsystko nieprołda, bo łon, jak mu tlało i śandary mu po piyntach deptali, do Hamburga uciek, tang na sif wlołz i pojechoł do Ameryki a potyn stantond pisma pisoł.

Abo ta gesichta s tong skomnong babong: Ize niby Pistulka jong na rajscweki posadzioł, ale to je wcale nieprołda, ze tong skomnong babong to boło tak: Idzie jedna takoł baba, co boła bardzo skomnoł i inksyng ludziong bardzo jejyj srogyng pyskyng ukrziwdzała, bez las na jarmak. W pojstrzodku lasa trefioła srogygo chopa. „A dzie Wy to, kobiyto, idziecie?” - spytoł jyj sie tyn chop. „Na jarmak nakupić” - łodpedziała ta baba. „Ale mi sang, chopie, nie gawandź, bo joł niy mong casu!” - i chciała iś dalyj. Na to tyn chop: „Łobołćcie, sang mong strzybny talarek. Jak mi na tyng jarmaku kupicie co potrzebojang, to dostaniecie jescy jedyn.” „O ja! Cobyście yno nie chcieli!” - zawrzołskła ta baba bo boła łachcywoł na te talary. „Joł tang wiela nie potrzebojang, yno tarło a font soli, bo sie chcang plackow napiec” - padoł tyn chop i doł jyj połra klebzołkow na te rzecy. Baba mazelony w gołrzć i rznie ku miejście. Niedugo i boła nazołd. Chop siedzi na pniołku, fajfkang kurzi a sie łod casu do casu ze takej baniatej flaski gorzołkong roncy. „Tosang tarło i sol!” - padoł baba. „Dołwejcie sang tego drugygo talara! A mozno byście tak co prziłozyli, bo na kiermasie ścisk boł, a joł sie jednak bardzo wartko uwinoła?” „Juz joł ci, babo, prziłozang!” - ryknon Pistulka, bo łon to boł, i chyt babang za krawikel. Prziwionzoł jong gambong do stroma, stargoł z plecow jupa i stanik, i zacon nagoł skora tarłyng trzyć. Jak ta juz blank cyrwonoł boła to wźon, posoł tej babie te łokalicone pleca solong i stracioł sie w lejsie. Siongołrze, co doś daleko robiyli, usłyseli jejyj wrzołsk i babang uratowali, ale co ta wystoła to wystoła. Jejdynfals łod tego casu juz nie boła ani łakomoł, ani pyskatoł.

Ja, tak to boło; a tyn Pistulka to wcale nie bańtowoł za Gliwicoma, jak to nieftorzi gołdajong, yno tosang w nasych lasach.

Ale nie yno ze rojbroma mieli ludzie u nołs do cyniynioł; tez i rostomajtne inkse rzecy jyng sie przitrefiały. I tak to dołwno piyrwej rołz stary Kaniut, łaskowski kościelny, ukłołd sie spać a tu klupie ftoś we drzwi. Kaniut wyłazi łozespały i widzi przed wrotoma bryckang ze łogaconyng formanyng i cudzyng farołrzyng. „Wyście song kościelny w Łaskowicach?” - pytoł sie tyn farołrz rubyng gosyng. „Ja!” - padoł stary Kaniut. „To biercie kluce i podźcie mi kościoł łotworzić, bo joł mosang wartko za umiyrajoncego msong łodprawić!” - gołdoł tyn ksiondz. Kaniut nic, yno kluce wzion, na zadku na brycce przicupnon, furmon bicyng trzas i juz byli pod kościołyng. Stary Kaniut łotwar, świycki zaświycioł, zwony same zacły bić i ze wsystkich stron zacli sie ludzie schodzić az tyn łaskowski kościoł połwny sie zrobioł choby we jaki łodpust abo kiermas. Ale ci ludzie, to byli wsystko cudzi, zołdnego ś nich tyn nas kościelny nie znoł. Stary Kaniut musioł tymu farołrzowi przi msy posugować, a jak tyn boł fertich, to świycki sie same pogasioły, ludzie sie straciyli choćby sie pod ziymia zapadli a tyn ksiondz tez. Kaniut s kościoła wyłazi a tu ani brycki niy ma, ani zołdnego nie widać a zygołr bije dwanołście w nocy. Kaniut ani kościoła nie zaryglowoł, yno ku domie proł, wiela wykopać umioł. Na drugi dziyń ludziong łozprawioł, co mu sie to przidało, ale nigdy sie zołdyn nie dowiedzioł, coz to tak richtich boło.

I to tak. Nie wiang, jak tang dzisiej, ale jak joł boł mały, to sie jescy ludzie w Łaskowicach tang gesichtang we wsi łozprawiali. A i jescy jednang, dejta pozor:

Rołz do kacmy w Łaskowicach, zani jescy sie tang Wisianowski boł dostoł, przijechało dwuch panołckow na brycce. Wlejźli rajn, łobstalowali sie wina i siedli sie do tych łaskowskich gospodołrzi, co piwo piyli a karty grali. Niedugo, a zacli tez grać a yno ło corołz to wiyncej. Te Łaskowiki nie poradziyli ś niymi wygrać, juz byli jejich stodoły, wieprzki, cielynta a i niejednang morgang pola segrali, jak tymu jednymu fajfka spadła i sie musioł po niang pod stoł schylić. Schyloł sie a tu widzi: Te panołcki majong przi nogach kopyta a ze ławki łogony wisong! Nołprzod tyn Łaskowik ściyrp, ale sie zarołz spamiyntoł, wyskocoł spod tego stoła i zawrzołsknon na cołkong kacmang: „Chopy, to song diołbły, bez to nie poradzimy ś niymi wygrać! Uciekejma, zani łod nołs dusow nie wygrajong!” - i hop! Bez zawarte łokno na zołpociy. Futra wytargoł, ale dyć wyskocoł. Inksi sie tez nie dali tego dwa razy pedzieć, yno nogi za pas, rałs s tej kacmy i sie we wszystky strony łoskorzić. Te diołbły za niymi; mozno by tang byli i niejednego cołpli, ale dyć na granicy łod kacmowego grondśtiku łostali stołć, choćby ich fto w ziymia wroł. Nieskorzyj sie wyzdradzioło, ize mieli te diołbły z tyng kacmołrzyng ugodang, ize mogong sie w jego kacmie dać duse zapisać łod tych gospodołrzi, co ich nołprzod w karty łograjong; ale jejich moc boła waznoł yno az do granice kacmiska a dalyj to juz ni i bez to niy mogli tych chopow dalyj gonić.

I tak to łaskowsky karciołrze sie uratowali a diołbły musiały z jejich bryckong do piekła jechać. Potyn sie tyn kacmołrz ze Łaskowic wychludzioł, farołrz kacmang i grondśtik wykropioł, nowy kacmołrz przisoł i to zaś boło dzie we Łaskowicach piwo pić a w karty grać; ale diołbłow juz tang zołdyn łod tego casu nie widzioł.

A na koniec połzprawiong wong ło diołblyng kamiyniu w Kobylnie. Dwie znong te gesichty ło tyng sapramańskyng diołsku, co to tyn kamiyń do Kobylna zawlyk. Piyrsoł łozprawioł mi moj ołpa z Kuźnie, coch wong to juz ło niyng dwa lata tymu łozprawioł, ale cośta ło niyng, tak jak joł wołs znong, sargany taky, juzaś dołwno zapomnieli; idzie ta gesichta tak, posuchejta:

Boło to bardzo dołwno tymu, jescy zani sie na tyn mon, co w Kobylnie piyrwej stoł, Widera boł dostoł. Tyn mynołrz, co wtedy na tyng monie boł , mioł ło jedyn cas srogoł utrołpang, bo boł blank suchy rok i ta rzycka - Jaźwinka sie nazywoł - co to te jego mońsky koło łobrołcała, wyschła do kna i nie kludzioła ani krapki wody. I tak trołpiyli sie i mynołrz, i mynołrka, i te wiynkse dzieci a i ludzie we wsi, bo niy mieli monki i nie poradziyli chleba piec. I to musieli zyto we wodzie mocyć a potyn łozpancniałe jejś. W tyng roku sie tez jescy tyng mynołrzong i małe boło urodzioło.

W jedyn dziyń rano, jak juz sło zmiarkować, ize zaś be hica co niemozno, bo juz wcas boło dusno, a na niebie ani chmurki, tak tego mynołrza nerwy wziyny ize na podworzu zawrzołsknon: „Bo jak nie be padać, to i dusang diołbłu zapisang, byle mi woda Jaźwinkong posłoł!” „Nale chopie, łopamiyntej sie a rzykej lepyj do świyntej Any, izby ci wodang posłała!” - padała na to mynołrka, co te małe jescy piersiong kołrmioła.

W tyn som dziyń mioł tyn mynołrz do cyniynioł na Kamiyńcu. Jak jego sprawy pozałatwioł, to wlołz sie do kacmy na piwo - bo musita wiedzieć, ize piyrwej boło na Kamiyńcu co lołs, nie jak to tera, godno, chodno i do wsi daleko. A kacmy na Kamiyńcu boły wtedy aze dwie.

Jak sie tyn nas mynołrz te piwo tak popijoł, to włazi ci do tej kacmy taki jedyn panołcek. Fajniście łoblecony, we fraku, lołska w gołrzci, drogoł sabla mu sie wele uda hyrdoł; yno konsecek kulawy a tyn trzewik łod tej nogi, na ftoroł tyn panołcek boł kuloł, jakiś taki wybojlowany. No ale nic: Siadnon sie tyn panołcek genał przi tyng stole co nas mynołrz i pytoł sie, sie mu moze piwo postawić. Nas mynołrz przistoł na to, choć mu przi takyng panołcku jakoś nietak boło, ale dyć juz dołwno nic nie boł zarobioł, to boł i rołd, ize sie piwa na bzdy napije. Panołcek u kacmołrki piwo łobstalowoł i jak sie łykli, to wyciong z kabze taki pergamynt i gołdoł do mynołrza: „Joł słysoł, ize rok suchy, Jaźwinka wody ani za fynik nie kludzi i Wy nie poradzicie zbozoł mołć. Podpiście mi tosang tyn papior, to joł Wong sie ło wodang postarong, juz jutro rano jong mołcie. Ale podpisać musicie sie serdecnong krwiong.” Jak nas mynołrz to usłysoł, to sie zarołs spamiyntoł z kyng moł do cyniynioł i pedzioł tak: „Panołcku, pijcie Wy sie Wase piwo sami! Joł Wasej pomocy nie potrzebojang!” „Ale dyć tang!” - łośmioł sie tyn panołcek na to. - „Nie myślcie sie, ize jak sang podpisecie, to Wasa dusa juz na wieki przpadła! Zawetujma sie! Joł Wasang dusang yno wtedy dostana, jak ze robotong banang fertich zani kokot zapieje; a zaconć niy moga przed punocong. Ale ky ta weta jes przed Wołs tak leko do wygranioł, to, jakbych jednak joł mioł wygrać, dołcie mi jescy Wase nołmańse dziecio na naukang.” Mynołrzowi łod tego diołblygo piwa juz sie dobrze z gowy smandzioło i jak to usłysoł, to sie pomyśloł: „Co, joł bych z diołbliskyng wety nie umioł wygrać?! Łobołcymyng!” Jak sie to pomyśloł, to dziubnon sie widołkong w palec i podpisoł tyn pergamynt. Jak to ucynioł, to tyn panołcek przemiynioł sie wrołz w zadnego ćorta, łośmioł sie bardzo paskudnie i sie stracioł choby go przi stole wcale nie boło. Nas mynołrz zarołz watrzyźbioł, ale ize jego palec jescy jusoł, to wiedzioł, ize mu sie to wsystko richtig przitrefioło. Strach go sjon i juz yno patrzoł, jak sie do dom dostać.

Jak przisoł do dom, to jego kobiyta spomiarkowała, ize jakiś markotny je i pytoł sie go, co je lołs. Dugo jyj nie chcioł pedzieć, ale dyć jednak potyn, bo sie bardzo napiyrała, rzek, co mu sie na Kamiyńcu przitrefioło. Jak ta mynołrka to usłysała, to słozoła rance nad gowong i nic, yno rozaniec a rzykać, bo jednak chopu, choć tyn sie tang niekiedy i wypioł, przoła i nie chciała, izby go diołsek na zywo do piekła zawlyk.

I tak sie zacło poleku ćmić. W monie mynołrz dyrgoce, małe w kolybce płace, mynołrka s tymi starsymi dziećmi rozaniec rzykoł, a i rzykoł tak: „Pon Bocku, zrob, izby tyn jedyn jediny rołz kokot godzina warciyj zapioł niz normalnie!”

I tak sie noc zrobioła a jak zygołr wybioł dwanołście, to usłyseli i mynołrz i mynołrka - a i tez kozdy, fto jescy nie społ - srogi krach łod Bierdzon. Nołprzod z daleka, ale potyn corołz to blizyj; a to bez to, bo diołboł łod Dombrowy, dzie tera wojołki song a Jaźwinka juz wtedy źdrzodło miała, kamiyń, srogi jak po stodoły, wlece i tang rzyckang pogłambioł a za tyng kamiyniyng woda ciece. I wlece diołboł tyn kamiyń i wlece, sapi przi tyng a sapi, ale dyć nie ustołwoł. Bez Kopalina, cołky Bierdzany, bierdzki las. W monie mynołrz corołz to barzyj świyrgotoł, trzask łod łomanych stromow robi sie corołz to gośniejsy, diołboł juz kamiyńsko bez bierdzki las przetargoł i juz go łod mona po kobylańskej stronie widać, a tu zygołr dopiyro śtyry bije. I tukej mynołrkang, co cały cas rzykała, łoświycioło: Pociepła rozaniec, wyskocoła na dwor, poleciała do kurzygo chlywika i zacła kury ze drabinow chytać a na podworzy wyciepować. Kury, ześterowane, wystrasone, łokapicałe, zacły gdakać az sie kokot łobudzioł. Jak tyn kokot ujrzoł chlywik bez kurow, to strzompnon i sie pomyśloł: „Pieronie, joł zaspoł!” i zacon piołć co niemozno. Mynołrz, jak to usłysoł, to az podskocoł z radości, małe zarołz przestało w kolybce płakać a diołsek stanon choćby mu w krzizu strzeloło; ale dyć kokot zaś pieje. Saton zaklon paskudnie, tompnon kopytyng we ziymia co ta sie zatrzonsła łod Bierdzon az pod Jyłowoł, a łod Slajse prawie az pod Marscołki, i uciek w supie smandu do piekła.

Rano wcas chopy z Kobylna wziyni kopaki, łopaty i hercowy, przekopali tyn kawołek, ftorego diołboł juz nie zdonzoł tyng srogyng kamiyniyng przeryć, i mon rusoł.

Mynołrz, co dziynka mynołrce duse na wiecnoł potampang nie segroł, zoł ś niong i dziećmi dugo i scejśliwie, ludzie w Kobylnie zaś mogli piec chlyb, a kamiyń lezy pod dziś dziyń na kraju kobylańskich łonk po prawej stronie Jaźwinki; tyn diołboł zaś, co go tang prziwlyk, za kara, ize ani zołdnej niewinnej dosycki, ani zołdnego niewinnego dziatuska Jańcykrystowi do piekła nie prziwlyk, niy moze juz po ziymi chodzić a ludzi bamoncić. Bez toz go łod tego casu juz zołdyn ani na Kamiyńcu ani kaj indziyj nie widzioł.

A tosang ta drugoł bajda ło kobylańskyng diołblyng kamiyniu; łosprawiała mi jong takoł richtig fajnoł kobiyta z Jyłowej, frojntlich i bardzo zycliwoł. Nowomodnie to by sie pedziało „fajnoł babka”, choć jyj juz tang i niy ma sesnołście. Łonej to zaś łozprawiała jejyj starka, a tej starce jejyj starka, az do tej starki, ftoroł przi tyng boła.

Ta nołpiyrwejsoł, blank staroł starka, za modoł dziołcha, jak jescy nie boła wydanoł, to boła w Canstochowie na kalwaryji jak prawie tang jedyn franciskon wyganioł diołbła ze łopantanej dziołchy. A musita wiedzieć, ize taki zołkonnik, co łodprawioł egzercyje, to nie śmioł być kołrmiony mutrzinong piersiong yno kobylyng mlykyng. Choćby sie yno rołz za zycioł boł nacyckoł maminego mlyka, to juz tang ś niego taki farołrz, co egzercyje łodprawioł, nie umioł być; bez to tez byli tacy ksiyndzoł cansto siyroty, co jyng mamulka majstyns juz przi porodzie skopyrtła.

Boło tych łopantanych dziołchow trzi. Jednej tej dziołse zadoł tego satana taki piekołrz. Łon wierzang chcioł jong zbamoncić, izby łona ś niyng na zołpociy abo do songsieka posła, a ky ta nie chciała, to tyn jyj tang jakyng urokyng tego carta zadoł.

Piyrsoł z tych trzech dziołchow nie chciała, izby tego satana ś niyj wygnać, z tej drugej nie sło, a przi tej trzeciej, co jyj to boł tyn piekołrz tego diołbła zadoł, boło to tak:

Jak tyn franciskon zacon te egzercyje łodprawiać, to łona sie zacła sfijać a skrzeceć łokropnyng gosyng, az ś niyj zacon taki kamiyń wyłazić co wyglondoł choby łosołka. Jak tyn kamiyń cały z tej dziołchy wylołz, to łon zacon roś. I rośnie tyn kamiyń i rośnie, az sie zrobioł srogi jak pu stodoły, a kole niego diołsek stoj i myrdoł łogonyng jak pies, co sie go przi zezyraniu jajec chycioło.

„Bestyjoł diołbelskoł!” - ryknon na niego tyn zołkonnik, co to za dziecio na kobylyng mlyku boł chowany a ryp tego satana kropidłyng miyndzy rogi. „Ciorcie niecysty, za pokuta, iześ tang dziołchang mamonioł, zaniejśes tera tyn kamiyń stond aze na Trzynsina, izbyś choć yno konsecek wiedzioł, jak łonej boło ciynsko! A poniejsies go na małyng palcu łod lewej ranki! Musis z robotong być fertich zani kokot zapieje, a zwony uderzong, a jak nie zdonzys, to juz ci tang Luciper w piekle zgodzi!” - i huk go jescy rołz tyng kropidłyng miyndzy te rozyska.

Co, chceta wiedzieć, camu tyn diołboł mioł zaniyjś tyn kamiyń prawie z Canstochowy na Trzynsina, a nie, na przikłołd, do Carnowonsow abo i az do samego Berlina? Powiydzta mi yno, mondrale: Jak wong ksiondz po spowiedzi zadoł za pokuta śtyry Łojcynas i śtyry Zdrowaśmaryja, to wy sie go tez pytołta, camu łon wong nie zadoł piynć Łojcynasow i piynć Zdrowaśkow? Co? Ni? No to co chceta? Pokuta je zawse na milimejter łodmierzonoł, juścić tang i wtedy tyn franciskon wiedzioł, co cyni.

Ale wroćma sie do Canstochowy i nasego diołska. Jak łon tang pokutang usłysoł, to gały przewaloł choby zmysony koń, wzion tyn kamiyń na tyn mały palec łod lewej ranki i uderzoł ku Trzynsinie. Z pocontku mu to tang doś sło, ale za Łolesnyng zacon mu tyn kamiyń corołz to barzyj cionzyć, aze go tyn ćort piyrsy rołz upuścioł. Przidało sie to we Wandryni. Drugi rołz tyn diołboł upuścioł tyn kamiyń we Sumiyradzie a we Bierdzanach dwa razy. Jak tyn diołboł wylołz z jego kamiyńskyng z bierdzkich lasow po kobylańskej stronie, to we Kobylnie zacły kokoty piołć a zarołz potyn zwony bić. Diołboł pociep kamiyń, zaklon paskudnie, sumina wylazła mu na pysk a i tompnon kopytyng w ziymia tak mocno, ize ta sie łod Bierdzon az do Jyłowej i łod Slajse az prawie pod Marscołki zatrzonsła. Wrołz zrobioł sie wiater i saton uciek w supie łognia a smandu do piekła. Ize pokuty nie wykonoł, to niy mog łod tego casu juz sie na świecie pokołzać i ludziong skodzić a mozno musi i tera jescy w tyng piekle hajźle cyścić a kartołfle strugać.

Tyn kamiyń do dzisia lezy w Kobylnie na kraju bierdzkich lasow, a we Wandryni, Sumiyradzie i Bierdzanach, tang, dzie tyn diołsek go upuścioł, porobioły sie głamboky stawy, co to do dzisia w nich woda je.

Jak potyn sto abo i dwasta lołt nieskorzyj w Kobylnie budowali nowy kościoł, to brali s tego kamiynia konski na fondamynta. Kilołfoma i motoma krusyli ludzie tyn kamiyń, końmi, wołoma, tołckoma a i samociyngyng woziyli na budowa, aze cołky fondamynta na jejich kościoł zalołli, a tego kamiynia nie uboło. Bez to go idzie do dzisia łoglondać, ale nojś go w tych tołpielach poradzi yno taki, co w to wsystko wierzi, co joł sang napisoł.

Blank na wiyrchu tego kamiynia, tang, dzie sie w niego ta diołbloł pazura nołgłambiyj wroła, je takoł trzirogatoł dziura a wniyj je zawse woda. Zołdyn jescy nie widzioł, izby tang nie boło wody, choćby i nołsuchsy rok boł.

I to tela. Idźta tera z Pon Bockyng a przyjta jedyn drugymu, to znacy, bondźta tacy, jakygo mje sie mamulka zycyli a Pon Bocek przikołzoł. A jak zondzieta do dom, to nie zapomta tang tych wasych pozdrowić. Zyjta.

Alfred Bartylla - Blanke

Alfred.Bartylla-Blanke@t-online.de