« IMPRESSUM

KONTAKT

post@EchoSlonska.com

Nôstôrszé słowôrze kaszëbsczé

Kòżden jãzëk mô swòje słowôrze. Chcemë le naczic gadac ò słowôrzach kaszëbsczëch - nôprzód òd tich nôdôwniészëch... Jaczé bëłë nôstôrszé słowôrze jãzëka kaszëbsczégò? Skądka swiat sã doznôł ò tim, że na pôłniowim sztrãdze Bôłtu gôdô pò kaszëbskù? Mòże to je dzywné, ale swiat ùczuł ò kaszëbiznie w XVIII stalatim dzãka caricë Katarzënie II. Ta przédniczka Rusëji, jakô zarabczëła part państwa pòlsczégò, bëła òsobą wësztôłconą ë znającą sã na nôuce. Dzãka ni pòwstôwôł w latach 1787-89 Słowôrz Pòrównawczi Wszëtczich Jãzëków Europë ë Azëji. W nym midzë jinszima jãzëkama bëłë téż słowa kaszëbsczé. Materiôł do négò słowôrza pòchôdôł mést z relacëji Johanna Bernoulliégò, ùczałégò Szwajcérë, chtëren wanożił pò Pòmòrzim. Béł òn òb jaczis cząd w Szczepkòwicach, na zemi Słowińców, dze òpisëwôł jich jãzëk, kùlturã ë baro mù sã widzałë nôbòżeństwa ë drëczi w mòwie lëdu. Lëdu ò jaczim nigdë przódë nie miôł czëté. Lëdu, jaczi béł zwóny Kaszëbama. Dzãka jegò relacëji ò Kaszëbach kòl jezora Gardna, wszëtcë naczãlë parłãczëc kaszëbiznã le ze Słowińcama, chòc blëżi - w òkòlim Gdunska, Kartuz - bëło dosc wiele Kaszëbów. Drëdżi człowiek, baro zasłużony dlô kaszëbiznë, béł Krësztof Celestin Mrągòwiusz. Robił òn midzë jinszima za szkólnégò w Gimnazëji Akademicczi we Gdunskù. Ten ju przódë miôł czëté ò Kaszëbach - czéj sztudérowôł we Królewcu narodzëłë sã jegò zajinteresérowania kaszëbizną. Czéj le przëjachôł do Gdunska, miôł wkół Kaszëbów ë mógł naczic badérowania. Jegò służącô doma bëła Kaszëbka z Bòżégò Pòla (wejrowsczi kréjz). Dejade dopiérkù w 1926 rokù nalôzł dosc tëli czasu, bë pòjachac do Cecenowa ë òstac dłëżi przë badérowaniach. Czuł midzë jinszima, że przëcësk na nordowëch Kaszëbach (swòbòdny ë rëszny) szlachùje za rusczim. Pisôł, że je wôrt to badérowac. Òdkrëtą przez se słowiznã zbrzątwił w słowôrzkù. Jegò słowôrzk, co w nym bëło kòl 300 słów òstôł niedôwno nalazłi we Szczecënie przez prof. Szultkã ë drëgô kòpiô w Petersbùrgù przez prof. Pòpòwską-Tabòrską, dochtorã hònoris causa Ùniwersytetu Gdunsczégò. Dokùment jaczi pòwstôł w rokù 40 XIX stalatégò ë je wiele wôrt je to repòrt P.I. Prejsa, Ruska, jaczi gò rëchtowôł dlô rusczégò przédnictwa. Prejs przejachôł w 1839 rokù do Gdunska ë trafił K.C. Mrągòwiusza. Donądka bëło wiedzec, że Prejs òd Mrągòwiusza doznôł sã wiele ò kaszëbiznie, terô czéj mają ju nalazłé słowôrz Mrągòwiusza, wiémë że Prejs bezmała przepisôł wszëtkò òd gdunsczégò szkólnégò. Pò pòlskù repòrt Prejsa òstôł wëdóny dwa razë w 1843 ë 1850 rokù. W latach 60 XIX stalatégò ùkôzałë sã dwa dokôzë dwùch autorów jaczé wiele wniosłë do wiedzë ò kaszëbiznie. Autorama bëlë: F. Cenôwa ë A. Hilferding. Cenôwa, zwóny òjcã rësznotë kaszëbsczi, napisôł Sbornik osnownych slov.... Hilferding, wëzwënégòwôł materiałë Cenôwë - ten drëkòwóny ë jinszé niedrëkòwóné òdkrëca, Prejsa, dodôł përznã gwôsnëch ë wëdrëkòwôł to wszëtkò w Zbiérkù słowinsczëch ë kaszëbsczëch słów, w swòjim bëlno znónym dokôzu Resztczi Słowión na pôłniowim sztrãdze Bôłtu. Co wôżné - bëłë w nym słowôrzkù słowa całégò jãzëka kaszëbsczégò - ë tegò z wëstrzednëch Kaszub ë téż dialechtu Słowińców. W latach 80 XIX stalatégò bëło dwùch leksëkògrafów - mni znónëch. Chòdzy ò X.G.Pòbłocczégò ë L. Biskùpsczégò (pòd pseudonimã A. Berczi). Pòbłocczi wëdôł w 1887 swój Słowôrz kaszëbsczi... Bëłë w nym prócz kaszëbsczich, jesz kòcewsczé ë chełminsczé słowa, jeżlë bëłë apartné òd pòlsczich. Biskùpsczi, zwënégùjącë dokôzë Cenôwë, Hilferdinga, Pòbłocczégò, Derdowsczégò ë dodôwającé gwôsné òdkrëca jãzëkòwé drëkòwôł w latach 1881-91 we warszawsczëch Prôcach Filolodżicznëch swój Słownik kaszëbsczi zesôdzkòwi. W 1891 rokù òstôł òn wëdóny jakno apartnô ksążka. W 1893 rokù przez Pòlską Akademiją Ùczałoscë w Krakòwie òstôł wëdóny piérszi tóm Słowôrza jãzëka pòmòrsczégò czëlë kaszëbsczégò S. Ramùłta. Béł to piérszi tak wiôldżi słowôrz kaszëbsczi. Miôł w se tëli nowòsców, przëcëskôł tak wiele òsoblëwòsców kaszëbsczich ë gôdôł prosto ò apartnoscë jãzëkòwi kaszëbiznë, że wëwòłôł prôwdzëwą bùrzã wëstrzód znajôrzów mòwów ë pisarzów. Dôł nowi czerënk ë nową dôgã kaszëbiznie. Nacził nowi cząd w kaszëbsczi leksëkògrafiji ë òdcëskô sã jaż do dzysodnia na naju swiądze jãzëkòwi. Ale to ju je jinszô òpòwiesc. Pòmerania gòdnik 2001

Paweł Szczëpta

ze strony: www.zk-p.pl/index.htm