Konsek o Sorbach |
|||||
|
Irek Czaja |
|||||
|
Pyrsk Pierony !
Dzisio szkryknołch Wom konsek o Sorbach, kere wedug mie majom mocka spólnego z nami ślonzokami. Niystety mom ino niymieckojynzyczne materiały na ich temat. Beztosz zaroski przepraszom tych kere niy znajom niymieckego ze używom sie sam niymieckich fragmyntow (wyrazow). Na poczontek cos po sorbsku i niymiecku. Na serbsku An die sorbische Rjana Lužica, Lausitz, schönes Land, Časo přichodny, Blühst du, Zukunftszeit,
Miyjwiyncyj 80 km na pd.-wsch. Od Berlina, w kerunku wsch.-zach. Kaisik 50 km szyroki i w kerunku pn.-pd. tak jak Szprewa przepływo (kole 100 km) dugi, je kraj Łużycki, kaj żyjom Łużyczanie abo inaczyj Sorby. Jeszcze inaczyj godo sie na Sorbow, Wyndy (z niymieckyj szprachy Sorben, Wenden). Po polsku nazywo sie ich Serbo-Łużyczanie. Same godajom na sia “Serbsky”. Sorby som poprowdzie blank blisko krewne ze Serbami, ale od nich niyoficjalno stolica nazywo sie Budyšin = Bautzen = Budziszyn, a godka noleży oficjalnie do grupy zachodniosłowiańskich jynzykow (kole Polskego, Słowackego, Czeskego i Kaszubskego ), i dzieli sie na dwa idiomy: dolnosorbski i górnosorbski. Piyrszy je podobny konsek do polskyj godki i słyszy sie go w regionie Spreewald, a drugi sucho sie choby czesko godka i je w okolicach Bautzen, abo możno wiyncyj choby Słowacki. Downiyj (aże VI wiek) teryny kaj żyli Sorby (20 sorbskich plymion) boly wiynksze i ciongły sie razym z terynami inkszych połabskich słowian (np. Obodrzytow = Abodriten = Abotriten) kole cołkyj Łaby. Dzisej szacuje sie liczba Sorbow na 50000 do 100000 osób, ale nojczyńściyj spotykom sie z podowanom liczbom 60000. Żyjom oni we Freistaat Sachsen (Oberlausitz) i w Brandynburgi (Niederlausitz). W wiynkszości godajom po sorbsku i niymiecku, a niykere ino po niymiecku. Wiyncyj z nich je wyznania protestanckego a 15000 w ece Bautzen-Kamenz-Hoyerswerda to katoliki. Nosi sie u nich jeszcze tradycyjne sorbske klajdy (dzisio jeszcze 4 rodzaje: okolice Cottbus, Hoyerswerda, Schleife, i katolickich Łużyc) i fajruje sorbske świynta jak np Zapust, Vogelhochzeit=ptasie wysele, abo Hahnrupfen=szkubanie kokota. Za Bismarcka i Wilhelma II byli traktowane jak Pflock im deutschem Fleisch - krótko godajonc, nawet gorzyj jak my Slonzoki wtedy a możno jeszcze i dzisiej u siebie w doma. W DDR byli Sorby dotowane bez państwo za cyna wykorzystania do cylów propagandy. Dzisiej żyje 20000 Sorbow w Brandynburgi i 40000 w Saksoni. Sorby, kole Duńczyków i Fryzów som oficjalno myńszość i dotowane (Stiftung für das Sorbische Volk) w połowie bez Bund a w połowie bez landy Sachsen (2/3) i Brandynburgia (1/3). W 1991 roku boła to kwota 41 mil. DM. Dzisiej je to niystety 10 mil. myniyj a Bund chce swoja pomoc jeszcze o 1 mil. zmiyjszyć. W 1992 roku mieli Sorby jeszcze 16 swoich instytucji (np. szkoły godki do doroslych, sorbske muzeum, narodowy zespół pieśni i tańca). Prawa Sorbow umieszczone som w Art. 25 Landesverfassung Brandynburgi i istnieje Rada do spraw Sorbow, ale jak same Sorby godajom, je to pozytywno dyskryminacja, bo ino Niymcy roztrzygajom sorbske “rzeczy”. Niykere gminy niychcom już ponosić kosztow np. dwójynzycznych napisow na szyldach ulic. Sorby podobnie jak Baski w Hiszpani, abo Brytończyki we Francyji szafli swoja prawie co wygasło godka juzaś ożywić. Godo sie ino po sorbsku w sorbskich przedszkolach i szkołach podstawowych. 2000 bajtli uczy sie dzisiej sorbskyj godki. W wiyncyj jak 20szkołach (ostatnio alech słyszoł o zamykaniu niykerych szkół) stoi jynzyk sorbski na planie nauki. W telewizji puszczo sie sorbske programy (pół godziny na miesionc - śmiysznie mało - w Brandynburgi ). Ani w Sachsyn, ani w Brandynburgi niy je uregulowane wejście narodowyj myńszości do Parlamyntu. Jak widać majom Sorby mocka wiyncyj praw niż my ślonzoki, ale potrza im dużo wiyncyj, coby przetrwać dalyj i sie rozwijać. Niych by my choć poła z tego co Sorby wywalczyli bez niy ino jedne sto lot. Na poczontku szkryknołch konsek sorbskego autora, kery sie nazywo Handrij Zejler. Tekst od niego stoł sie niyoficjalnym hymnym Sorbow, kerych niyoficjalno stolica je Budyšyn. Zrzeszone som Sorby w zwionzku sorbow “Domowina”, kery je aktywny w europyjskim ruchu myńszościowym. Fana sorbsko je niybiesko - czerwono-bioło. Jako ciekawostka podaja jeszcze co po piyrszyj wojnie światowyj boła rozpatrywano możliwość utworzynia samodzielnego państwa sorbskego, abo prziłonczynia Łużyc do Czechosłowacji, a pod koniec drugyj wojny istniały projekty odłonczynia Łużyc od Niymiec, i abo prziłonczynia ich do Czechosłowacji, abo utworzynia ich autonomii w zakresie Niymiec. W 1947 roku wyszła ze strony Sorbow proozycja politycznego odłonczynia Łużyc od Niymiec i ogłoszynia tego terytorium neutralnym pod nadzorym jednego abo wiyncyj państw słowiańskich . Sorby witajom się: Chwaleny Jězus Chryst, abo Dobry dzen, a żegnajom: Boženje, co znaczy tyle co w imie Boga, abo z Bogym. Godka sorbsko je bogato w 42000 słow i mo siedym przipadkow w deklinacji. Pyrsk! Irek Czaja |
